Χριστούγεννα 2018

Γιατί ο Θεός έγινε άνθρωπος;

Μα για να γίνει ο άνθρωπος Θεός (Μ. Αθανάσιος),  την «πριν πεσούσαν αναστήσον εικόναν», για να αναδημιουργήσει το Σύμπαν, χωρίς την φθορά και το κακό και τον θάνατο. Θεραπεύοντας το όμοιο με το όμοιο… δηλ. ως άνθρωπος να σώσει τον άνθρωπο!

Και τι είναι τα Χριστούγεννα;

Όχι απλά τα γενέθλια του Ιησού, αλλά η κοσμοσωτήρια παρουσία του Θεού μέσα στην Κτίση για την ανακαίνισή της με την απαραίτητη δική μας συνεργασία.  

Και γιατί τα γιορτάζουμε;

Μα ακριβώς για να πανηγυρίσουμε τούτο το γεγονός, που με βάσει το λειτουργικό χρόνο…σήμερον επιτελείται για τη δική μας σωτηρία και η εορτή είναι η δική μας ουσιαστική  συμμετοχή.

Και πώς ένας ορθόδοξος «πρέπει» να γιορτάζει τα Χριστούγεννα;

Μα φυσικά όχι κοσμικά, αλλά θεοπρεπώς…όπως θέλει ο Θεός! Όχι βέβαια μόνο πνευματικά, αλλά και με τις προετοιμασίες για τα οικογενειακά τραπέζια της προσφοράς και της Αγάπης…Αλλά πώς θα έχουν τα έθιμα και όλα αυτά το ήθος της αληθινής αγάπης  αν δεν γίνει η κατάλληλη προετοιμασία για την ένωσή μας με το Χριστό; Μετάνοια για τις αμαρτίες μας, εξομολόγηση, νηστεία και προσευχή-συμμετοχή στις ακολουθίες με αποκορύφωμα την συμμετοχή μας στην Θεία Ευχαριστία.

Αν δεν δούμε το γεγονός των Χριστουγέννων ως πρόκληση για τις σκέψεις , τα συναισθήματα και τις ενέργειές μας.. πώς θα πούμε ότι τα γιορτάσαμε άξια;

Θαυμασμός για το μέγα μυστήριο και υπέρβαση των αμφιβολιών της πίστης μας με βάση τα θεία κείμενα και τις πατερικές ερμηνείες , μετά απέραντη ευγνωμοσύνη και χαρά για τη προσφορά του Θεού μας και τη δυνατότητα της με τη δική μας συγκατάθεση σωτηρίας μας και τέλος τη δική μας ανταπόκριση που θα εκφραστεί και ως αγάπη προς κάθε πλάσμα αλλά κυρίως στους πονεμένους συνανθρώπους μας.

Τι σοι προσενέγκωμεν Χριστέ....

Read More

΄Αγιο Ευχέλαιο... το ιερό μυστήριο της ίασης

Το Ιερό Μυστήριο του Ευχελαίου

Επιμέλεια-έρευνα Σοφία Ντρέκου

Περιεχόμενα

1. Εισαγωγικά
2. Ποιος είναι ο σκοπός του ιερού μυστηρίου του ευχελαίου;
3. Η ιστορία περί του ελαίου
4. Πότε τελείται το ιερόν Ευχέλαιον; 
5. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά σημεία του Ιερού Ευχελαίου;
6. Τι χρειάζεται για την τέλεση του Ιερού Ευχέλαιου;
7. Ολόκληρη η ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ του Ιερού Ευχέλαιου
8. Η ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΕΥΧΕΛΑΙΟΥ
9. Βίντεο το Μυστήριο του Ιερού Ευχελαίου στο Φρικτό Γολγοθά 

1. Εισαγωγικά

Η Ορθόδοξος Ελλαδική Εκκλησία αγαπητοί μου αναγνώστες έχει ορίσει το ιερό Μυστήριο του Ευχελαίου να τελείται δημόσια για όλους τους χριστιανούς κάθε Μ. Τετάρτη της Μ. Εβδομάδος. Στη Ρωσία το Ευχέλαιον τελείται κατά τη Μ. Πέμπτη.

2. Ποιος είναι ο σκοπός του ιερού μυστηρίου του ευχελαίου;

Τον καθορίζει ο άγιος Ιάκωβος ο Αδελφόθεος: «Ασθενεί τις εν υμίν; προσκαλεσάσθω τους πρεσβυτέρους της εκκλησίας, και προσευξάσθωσαν επ' αυτόν αλείψαντες αυτόν ε λαίω εν τω ονόματι του Κυρίου και η ευχή της πίστεως σώσει τον κάμνοντα, και εγερεί αυτόν ο Κύριος∙ καν αμαρτίας η πεποιηκώς, αφεθήσεται αυτώ» (5,14-15).

Σύμφωνα με το αγιογραφικό χωρίο σκοπός του ιερού μυστηρίου είναι πρωταρχικά και κύρια η ίαση της σωματικής νόσου που κατατρύχει τον πιστό. Είναι κανείς άρρωστος από σας; ερωτά. Αν είναι, ας προσκαλέσει τους πρεσβυτέρους (περισσότεροι του ενός) στο σπίτι του, και ας προσευχηθούν στο Θεό γι' αυτόν, αφού τον αλείψουν με αγιασμένο έλαιο.

Η επάλειψη συνοδεύεται από την ευχή: «Πάτερ ’γιε, ιατρέ των ψυχών και των σωμάτων, ο πέμψας τον μονογενή σου Υιόν, τον Κύριον ημών Ιησούν Χριστόν, πάσαν νόσον ιώμενον και εκ θανάτου λυτρούμενον, ίασαι και τον δούλον σου (τόνδε), εκ της περιεχούσης αυτόν σωματικής και ψυχικής ασθενείας, και ζωοποίησον αυτόν δια της χάριτος του Χριστού σου...» (Μικρόν Ευχολόγιον, εκδ. Αποστολικής Διακονίας, 1992, σελ. 194)

Αφού γίνει αυτό, η προσευχή της πίστεως θα κάνει καλά τον άρρωστο, κι αν έχει κάνει αμαρτίες θα του τις συγχωρήσει ο Θεός.

Στο ιερό αυτό μυστήριο έχουμε αρκετές δογματικές δυσκολίες. Αν και είναι μυστήριο που, όπως και τα άλλα, δρα εξ ανάγκης, εν τούτοις δε διαπιστώνουμε πάντοτε αυτό στην πράξη. Ενώ δηλαδή στα άλλα μυστήρια η ενέργεια της χάριτος είναι μυστική και αθέατη (στο βάπτισμα δε βλέπουμε πως η χάρη καθαρίζει την ψυχή από το προπατορικό αμάρτημα, στη μετάνοια πως αποκαθίσταται η δικαίωση του αμαρτωλού κ.λπ.), στο μυστήριο του ευχελαίου το αποτέλεσμα καθορίζεται ως εξωτερικό και ορατό: θα γίνει καλά ο άνθρωπος, θα σηκωθεί από την κλίνη της αρρώστιας του, θα περπατήσει (ίσως όχι αμέσως) κ.λπ. Αυτό όμως συνήθως δε διαπιστώνεται. 

Γι' αυτό και οι περισσότεροι πιστοί, όταν αρρωστήσουν, επισκέπτονται τους γιατρούς και τις κλινικές και όχι τους ιερείς και τους ναούς. Ολίγοι είναι εκείνοι που προσφεύγουν στη βοήθεια της χάριτος του Θεού. Γιατί να μην παρέχεται πάντοτε η σωματική ίαση των ασθενούντων; Μήπως φταίει η έλλειψη πίστεως του ασθενούντος ή των οικείων του; Πολύ πιθανό. Άλλωστε, συστήνοντας ο Κύριος το ευχέλαιο δεν αποσκοπούσε στη διαρκή αποτροπή του θανάτου από τα μέλη της Εκκλησίας Του.

Ίσως να μη χορηγεί την ίαση, γιατί η παράταση της ασθένειας στο συγκεκριμένο ασθενή έχει σωτήρια γι' αυτόν αποτελέσματα, όπως μπορεί να έχει και ο θάνατος. Τα πράγματα όμως αυτά γνωρίζει μονάχα ο Θεός. Είναι, λοιπόν, ανενεργές το ιερό μυστήριο; Ασφαλώς όχι. Ενεργεί εκεί που θέλει ο άγιος Θεός και όταν φυσικά συντρέχουν οι κατάλληλες υποκειμενικές συνθήκες (κυρίως η πίστη: «η ευχή της πίστεως σώζει τον κάμνοντα»).

Η δεύτερη δυσκολία που είναι μεγαλύτερη της πρώτης, είναι η άφεση των αμαρτιών του ασθενούντος. Το ευχέλαιο συγχωρεί αμαρτίες. Για το σκοπό όμως αυτό υπάρχει άλλο θεοσύστατο μυστήριο, η μετάνοια και εξομολόγηση. Να υποθέσουμε ότι το ένα μυστήριο καθιστά άχρηστο το άλλο; Αν δηλαδή κάνω το ιερό ευχέλαιο και συγχωρηθούν οι αμαρτίες μου, μπορώ να μην προσέλθω στο μυστήριο της μετανοίας; Είναι πολύ τολμηρό και επικίνδυνο να ισχυρισθεί κανείς κάτι τέτοιο.

Η μετάνοια είναι αυτοτελές και κυριώδες μυστήριο, που δεν μπορεί να αντικατασταθεί απ' οτιδήποτε άλλο. Τι συμβαίνει, λοιπόν; Να υποθέσουμε ότι στο ευχέλαιο συγχωρούνται τα λείψανα της αμαρτίας, στην οποία οφείλεται η σωματική ασθένεια, τα οποία δεν εξομολογήθηκαν στον ιερέα, ή άλλα που δεν μπορεί ο ασθενής, λόγω της καταστάσεως του, να εξομολογηθεί; Ποιος μπορεί να γνωρίζει αυτά τα πράγματα;

Τρίτη, τέλος, δυσκολία, είναι η πράξη της Εκκλησίας να τελεί το μυστήριο του ευχελαίου και σε υγιή μέλη της. Σε τι αποβλέπει η πράξη αυτή; Αφού είναι υγιής ο πιστός, γιατί να κάνει το ευχέλαιο; Αν πάλι για να συγχωρηθούν οι αμαρτίες του, αυτό δεν καταστρατηγεί το ιερό μυστήριο της μετανοίας; Ή μπορεί κατά πλεονασμό να κάνει και τα δύο; Μα θα μου πείτε, ότι απόλυτα υγιής δεν είναι κανένας και ότι όλοι λίγο πολύ πάσχουμε από κάτι. 

Όμως δεν είναι αυτό που υπονοεί η Γραφή, αλλά τις περιπτώσεις εκείνες, κατά τις όποιες ο πιστός είναι σοβαρά ασθενής και είναι ξαπλωμένος στο κρεβάτι («και εγερεί αυτόν ο Κύριος»).

Και μια τελευταία ανθρώπινη σκέψη. Μήπως η διακονία του ιερού μυστηρίου σε υγιείς εκτός των άλλων βοηθεί στο να συντηρείται τούτο στη μνήμη του πληρώματος, το οποίο σιγά σιγά θα περιερχόταν σε λησμοσύνη, δεδομένου ότι η συντριπτική πλειονότητα των πιστών, όταν αρρωστήσουν, προσφεύγουν στα μέσα της ανθρώπινης επιστήμης και όχι στο μυστήριο της Εκκλησίας;

Στη Δυτική Εκκλησία το μυστήριο του ευχελαίου παρέχεται ως έσχατη χρίση σε περιπτώσεις βαριά ασθενούντων, ως εφόδιο κατά του επικείμενου θανάτου. Σε μας το εφόδιο αυτό είναι η κοινωνία των αχράντων μυστηρίων. (1)

3. Η ιστορία περί του ελαίου

Το έλαιο ήταν ανέκαθεν ένα από τα σπουδαιότερα θεραπευτικά μέσα της ιατρικής. Αυτό το εντοπίζουμε σε πολλά αρχαία ελληνικά συγγράμματα αλλά και στην Παλαιά Διαθήκη. Οι Ιουδαίοι πίστευαν ότι το έλαιον κρύβει θεραπευτικές ιδιότητες. Για τον λόγο αυτό η επάλειψη με το έλαιο έλαβε θρησκευτικό χαρακτήρα. Μάλιστα δε οι ραββίνοι το χρησιμοποιούσαν κατά την ήμερα του Σαββάτου.

Οι χριστιανοί από τα χρόνια του Χριστού έκαναν χρήση του ελαίου κατά την λατρεία προσδίδοντας όμως σ’ αυτό, ενν. το έλαιον, μια πνευματική συμβολική διάσταση. Το έλαιο συμβόλιζε το «θείον έλεος», την πνευματική δύναμη και την έκχυση των δωρεών του θεού. Ο χριστιανισμός παρέλαβε την προ αυτού πράξη για το έλαιο και την εξεχριστιάνισε δίνοντάς της πνευματικό περιεχόμενο. Χρησιμοποίησε το έλαιο ως ορατή θεώρηση του αοράτου κάλλους προσδίδοντάς του μυστηριακό χαρακτήρα όπως έπραξε και με άλλα υλικά αγαθά που τα παρέλαβε από την Ιουδαϊκή λατρεία. 

4. Πότε τελείται το ιερόν Ευχέλαιον; 

Η Ορθόδοξος Ελλαδική Εκκλησία έχει ορίσει το ιερό Μυστήριο του Ευχελαίου να τελείται δημόσια για όλους τους χριστιανούς κάθε Μ. Τετάρτη της Μ. Εβδομάδος. Στη Ρωσία το Ευχέλαιον τελείται κατά τη Μ. Πέμπτη. Η συνήθεια αυτή της τελέσεως του Ευχελαίου θεμελιώνεται στην πίστη της Εκκλησίας ότι αυτό βοήθα στην ψυχική ανόρθωση των ασθενών ανθρώπων για τους όποιους τελείται το μυστήριο και όλων όσων συμπαρίστανται στην ασθένειά των, συγγενών και φίλων.

Εξυπακούεται ότι της τελέσεως του ιερού μυστηρίου του Ευχέλαιου, προηγείται το μυστήριο της εξομολογήσεως, όταν αυτό είναι δυνατό. Αλλά και οι παρευρισκόμενοι, για να δεχθούν το μυστήριο του Ευχελαίου, πρέπει να εξομολογούνται, ώστε να αποβαίνει γι’ αυτούς μέσο θεϊκής ενισχύσεως στο έργο τους που είναι η μέριμνα και η φροντίδα των ασθενούντων.

Το Ευχέλαιο καθίσταται αρωγός στο έργο της διακονίας των ασθενούντων αδελφών όχι μόνο στιγμιαία αλλά και για την επιτέλεση παντός έργου αγαθού. Για τον τελευταίο αυτό λόγο καθιερώθηκε από την Εκκλησία να τελείται δημόσια κάθε Μ. Τετάρτη σε συνδυασμό όμως με το μυστήριο της εξομολογήσεως. Έτσι και τα δύο μυστήρια οδηγούν τους χριστιανούς στο άλλο και βασικότατο μυστήριο που είναι η συμμετοχή στη θεία Ευχαριστία. 

Ο άγ. Συμεών αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης στο λειτουργικό υπόμνημα του περί του μυστηρίου του αγίου Ευχελαίου τονίζει το χρόνο τελέσεως αυτού, σύμφωνα πάντοτε με την εκκλησιαστική πατερική αντίληψη. Έτσι επισημαίνει τρεις φορές. 

α) όταν υπάρχει ασθενής, 

β) στην περίπτωση που κάθε πιστός επιθυμεί να προσέλθει στα άχραντα μυστήρια 

και γ) σε κάθε άνθρωπο που, αφού έπεσε σε αμάρτημα, εξομολογήθηκε την αμαρτία του, δέχθηκε τον πνευματικό κανόνα από τον εξομολόγο του πνευματικό πατέρα, τον εκτέλεσε και με την άδειά του προσέρχεται στο ιερό μυστήριο της θείας Ευχαριστίας. Σε όλες τις ανωτέρω περιπτώσεις το άγιο Ευχέλαιο συγχωρεί όλα τα αμαρτήματα σύμφωνα με τον απόστολο Αδελφόθεο Ιάκωβο. 

Οι δε προσευχές των ιερέων κατά το μυστήριον του Ευχελαίου αυτό φανερώνουν: «Το δε γε ευχέλαιον αναγκαιότατον ως ιερά τελετή και των επτά μυστηρίων υπέρ των αρρωστούντων, ως παρελάβομεν, και υπέρ πιστού παντός βουλομένου προσελθείν τοις φρικτοίς μυστηρίοις, μάλλον δε υπέρ παντός περιπεπτωκότος αμαρτήμασι, και τον κανόνα της μετανοίας τετελεκότος, και προς το κοινωνήσαι σπεύδοντος ένδοσιν παρά του πατρός (του πνευματικού) ειληφότος. αφίησι γαρ η του αγίου ελαίου ιερά τελετή και χρίσις τα αμαρτήματα, ως ο Αδελφόθεος γράφει. και αι ευχαί προ τούτο συντελούσι των ιερέων». (2)

5. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά σημεία του Ιερού Ευχελαίου;

Χαρακτηριστικά σημεία του Μυστηρίου οι δύο Ευχές δια των οποίων αγιάζεται το λάδι, η συγχωρητική Ευχή μετά το Έβδομο Ευαγγέλιο κατά την ανάγνωση της οποίας γονατίζουμε και με κατάνυξη ακούμε τα λόγια της και η χρίση των παρευρισκομένων με το αγιασμένο λάδι. Με το αλεύρι το οποίο χρησιμεύει για να στέκονται τα επτά κεράκια που ανάβουμε πριν από κάθε Ευαγγέλιο ζυμώνεται ένα πρόσφορο για να τελεσθεί η Θεία Λειτουργία.

Όποιος από εμάς θα ήθελε πραγματικά να ωφεληθεί από την Θεία Χάρη θα πρέπει να συμμετέχει στην ζωή της Εκκλησίας τακτικά με τον εκκλησιασμό, την προσευχή, την νηστεία, την μελέτη της Αγίας Γραφής κ.τ.λ. και όχι να περιμένει καλό και ωφέλεια μόνο και μόνο επειδή έκανε ένα Ευχέλαιο στο σπίτι του.

Τότε και μόνον τότε η Ευλογία του Θεού θα είναι μόνιμα κοντά μας, να μας αγιάζει, να μας στηρίζει, να μας εμψυχώνει και να μας καθοδηγεί στις χαρούμενες αλλά και στις θλιβερές περιστάσεις της ζωής μας.

6. Τι χρειάζεται για την τέλεση του Ιερού Ευχέλαιου;

Το κανδήλι του σπιτιού με κρασί και λάδι, το θυμιατό, λίγο αλεύρι (χωρίς να είναι απαραίτητο αφού ο σκοπός του είναι πρακτικός όπως εξηγήσαμε πιο πάνω), και τα ονόματα των ζώντων της οικογενείας μας γραμμένα σε ένα χαρτί. Εννοείται πως η παρουσία όλων των μελών της οικογένειας είναι απαραίτητη (εκτός αν υπάρχουν σοβαροί λόγοι εργασιακοί, αποστάσεως κ.α.) αφού η Ευλογία του Μυστηρίου δεν αποστέλλεται κατά παραγγελία αλλά προσφέρεται άφθονη σε εκείνους που την επιζητούν προσωπικά με πίστη και ευλάβεια.

Μετά την τέλεση του Μυστηρίου μπορούμε να κρατήσουμε το Ευχέλαιο με κάποιο βαμβάκι η σε ένα μικρό μπουκαλάκι και να το χρησιμοποιούμε όταν υπάρχει ανάγκη πνευματική η σωματική. (3)

7. Ολόκληρη η ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ του Ιερού Ευχέλαιου, με τροποποίηση του κειμένου σε πληθυντικό πρόσωπο. Ψαλλομένη υπό επτά Ιερέων, εν Εκκκλησία ή εν Οίκω. Συναχθέντων των επτά Πρεσβυτέρων προτίθεται εν μέσω τετράπους και επάνω αυτού η εικών του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού ή της Δεσποίνης ημών Θεοτόκου ή άλλη τις, σκεύος τι έχον σίτον ή άλευρον, και εν τω μέσω του σίτου τίθεται κανδήλα μετά οίνου και ελαίου, και άρχεται η Ακολουθία. ΕΔΩ (5)

8. Η ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΕΥΧΕΛΑΙΟΥ

Ἡ σύσταση τοῦ εὐχελαίου, ὅπως καί τῶν ὑπόλοιπων μυστηρίων, ἀνάγεται στήν Καινή Διαθήκη καί μάλιστα τήν Καθολική Ἐπιστολή Ἰακώβου: (κεφάλαιο ε', στίχοι 14 -15).

Ἀσθενεῖ τις ἐν ὑμῖν;

προσκαλεσάσθω τούς πρεσβυτέρους τῆς ἐκκλησίας

καί προσευξάσθω ἐπ' αὐτόν

ἀλείψαντες αὐτόν ἐλαίῳ ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ Κυρίου·

καί ἡ εὐχή τῆς πίστεως σώσει τόν κάμνοντα

καί ἐγερεῖ αὐτόν ὁ Κύριος·

κἄν ἁμαρτίας ἤ πεποιηκώς, ἀφεθήσεται αὐτῷ.

(ἀπόδοση στήν νεοελληνική)

Εἶναι κάποιος ἀπό σᾶς ἄρρωστος;

Νά προσκαλέσει τούς πρεσβυτέρους τῆς ἐκκλησίας

νά προσευχηθοῦν γι' αὐτόν

καί νά τόν ἀλείψουν μέ λάδι, ἐπικαλούμενοι τό ὄνομα τοῦ Κυρίου.

Καί ἡ προσευχή πού γίνεται μέ πίστη θά σώσει τόν ἄρρωστο·

ὁ Κύριος θά τόν κάνει καλά.

Κι ἄν ἔχει ἁμαρτίες, θά τοῦ τίς συγχωρέσει.

Καθώς ἡ πρώτη μαρτυρία περί τοῦ εὐχελαίου συναντᾶται στήν Καθολική Ἐπιστολή Ἰακώβου, ἡ συγγραφή τῆς ἀκολουθίας τοῦ εὐχελαίου ἀποδόθηκε στόν ἅγιο Ἰάκωβο τόν ἀδελφόθεο, χωρίς ὄμως κάτι τέτοιο νά ἰσχύει στήν πραγματικότητα. Ἡ ἀπόδοση τῆς πατρότητας τῆς ἀκολουθίας τοῦ εὐχελαίου στόν ἅγιο Ἰάκωβο τόν ἀδελφόθεο ὀφείλεται καί στή συχνότατη μνεία τοῦ ὀνόματός τους στίς εὐχές, καθώς καί στήν παρεμβολή τροπαρίων προς τιμήν του. (4)

9. Στο βίντεο θα παρακολουθήσουμε αγαπητοί αναγνώστες, το Μυστήριο του Ιερού Ευχελαίου το οποίο πραγματοποιήθηκε το απόγευμα της μεγάλης Τετάρτης Το Ιερόν Ευχέλαιο την Μ. Τετάρτη στο Πατριαρχείο Ιεροσολύμων 16 Απριλίου 2014, στον μοναστηριακό Ναό των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης καθώς και στο Φρικτό Γολγοθά και στις Ιερές Μονές του Πατριαρχείου, το μυστήριο του Ιερού Ευχελαίου. (6)

Παραπομπές

1. Ευχέλαιο. Απαντήσεις σε ερωτήματα δογματικά. Ανδρέα Θεοδώρου, εκδ. Αποστολικής Διακονίας, 1997, σελ. 181-184. apostoliki-diakonia.gr

2. Απόσπασμα από το βιβλίο «Το Ιερόν Ευχέλαιον» του Πρεσβυτέρου Θεμιστοκλέους Στ.Χριστοδούλου, εκδόσεις Ομολογία.

3. ENOΡΙΑΚΗ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ της ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΘΗΒΩΝ ΚΑΙ ΛΕΒΑ∆ΕΙΑΣ, Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου του Νέου «ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΕΥΧΕΛΑΙΟΥ».

4. Ευχέλαιο - Ἀρχιμ. Γεώργιος Χρυσοστόμου από την ιστοσελίδα και εκδόσεις της Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος.

5. Στην ιστοσελίδα «Ορθόδοξες Σελίδες» θα βρείτε πλούσιο Ορθόδοξο υλικό στην Ελληνική και Αγγλική γλώσσα. ΤΟ ΕΥΧΟΛΟΓΙΟΝ: Η ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΕΥΧΕΛΑΙΟΥ.

6. Από το κανάλι στο YouTube Official channel of Jerusalem Patriarchate.

Read More