ΤΡΙΩΔΙΟ
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ
Η περίοδος του τριωδίου αρχίζει από την Κυριακή του τελώνου και φαρισαίου, και τελειώνει το απόγευμα του μεγάλου Σαββάτου. Οι ιερές ακολουθίες της περιόδου του τριωδίου περιλαμβάνονται στο λειτουργικό βιβλίο που φέρει την επωνυμία «ΤΡΙΩΔΙΟ». Παλαιότερα στην περίοδο του τριωδίου, συμπεριλαμβάνονταν και η περίοδος από την Κυριακή του Πάσχα μέχρι την Κυριακή των αγίων πάντων. Αργότερα όμως η περίοδος αυτή αποτέλεσε ιδιαίτερη περίοδο και οι ιερές ακολουθίες της περιελήφθησαν σε ιδιαίτερο λειτουργικό βιβλίο, το οποίο θα αναλύσουμε κάποια άλλη φορά, το λεγόμενο «ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΑΡΙΟ».
Η ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΟΥ
Το λειτουργικό αυτό βιβλίο της εκκλησίας μας οφείλει την ονομασία του στο γεγονός ότι στις ιερές ακολουθίες του όρθρου, όχι των Κυριακών αλλά των άλλων ημερών της εβδομάδας, οι κανόνες αντί να έχουν εννέα ωδές, όπως είναι η γνωστή και συνήθης μορφή τους, έχουν τρεις ωδές, οι οποίες είναι σταθερά στην Η΄ και την Θ΄ ωδή και διαδοχικά μία από τις πέντε πρώτες.
Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΤΡΙΩΔΙΟΥ
Το τριώδιο δεν είχε εξαρχής την μορφή με την οποία το ξέρουμε σήμερα. ΄Ωσπου να φτάσει στην τελική του μορφή, χρειάστηκαν να περάσουν πολλές εκατονταετίες και να διέλθει από πολλά διαδοχικά στάδια και φάσεις. Παρά το γεγονός όμως αυτό και παρά την ποικιλία του περιεχομένου του, δεν αποτελεί ένα άθροισμα παλαιών και νέων στοιχείων, συνέχεται από ένα σχέδιο και σκοπό και από μία κατευθυντήρια ιδέα. Η κατευθυντήρια ιδέα είναι της προετοιμασίας που απαιτείται για τον πρέποντα και άξιο εορτασμό του "σταυρώσιμου" και "αναστάσιμου" Πάσχα.
Αφετηρία του καταρτισμού το τριωδίου αποτέλεσε η προ του Πάσχα νηστεία της Μεγάλης Εβδομάδος, η οποία θεσπίσθηκε πιθανών από τους αποστόλους, με αφορμή τα λόγια του κυρίου. «ελεύσονται δε ημέραι , όταν απαρθή απ’αυτών ο νυμφίος, και τότε νηστεύσουσι».
Η προ του Πάσχα εβδομάδα ονομάστηκε μεγάλη εβδομάδα, ήδη από τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες .
Από τα μέσα ή γύρω στα τέλη του τρίτου αιώνα μ.Χ., η νηστεία της μεγάλης εβδομάδος διευρύνθηκε δια μέσου της μεγάλης τεσσαρακοστής, προκειμένου οι πιστοί να προετοιμάζονται καλύτερα για τον εορτασμό των παθών και της Αναστάσεως του Κυρίου ημών Ιησού χριστού.
Μετά από όλα αυτά και ενώ τα χρόνια παρέρχονταν, προς αρτιότερη προετοιμασία των πιστών για την περίοδο της μεγάλης τεσσαρακοστής και του Πάσχα, καθιερώθηκαν και οι προ της μεγάλης τεσσαρακοστής τρεις προπαρασκευαστικές εβδομάδες, δηλαδή οι εβδομάδες από την Κυριακή του τελώνου και φαρισαίου μέχρι την Κυριακή της τυρινής ή τυροφάγου. Σταδιακά επίσης έγινε και η εορτολογική διαμόρφωση της Μεγάλης Εβδομάδος και της Μεγάλης Τεσσαρακοστής.
Σχετικά με τον ασματικό πλούτο του Τριωδίου, πρέπει να σημειώσουμε ότι πέρασε από όλες τις χαρακτηριστικές φάσεις και σταθμούς της εκκλησιαστικής ποιήσεως. Στη διαμόρφωση των ασματικού κύκλου του τριωδίου συνέβαλαν διάσημοι υμνογράφοι και μελωδοί της εκκλησίας μας, όπως « Ο Ρωμανός ο Μελωδός(ΣΤ΄αι.), Ο Ιωάννης Δαμασκηνός ( Ζ΄αι.), και άλλοι πολλοί.
Για τη διαμόρφωση του Τριωδίου, όπως το έχει στη χρήση της σήμερα η εκκλησία μας, έπαιξαν ρόλο όλες οι χριστιανικές γενεές μέχρι το δέκατο πέμπτο αιώνα μετά Χριστόν. Το γεγονός αυτό αποδεικνύεται από τις ασματικές ακολουθίες των εορτών του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά (Β Κυριακή των Νηστειών ), του Οσίου Ιωάννου της Κλίμακος ( Δ΄Κυριακή των Νηστειών ), κ.α.
Αποδεικνύεται επίσης από την εισαγωγή του επιτάφιου θρήνου , εγκωμίων, δηλαδή που ψάλλονται στον Επιτάφιο, και από την εισαγωγή των συναξαρίων του Νικηφόρου Καλλίστου του Ξανθόπουλου.
ΜΟΡΦΩΤΙΚΗ ΑΞΙΑ ΤΟΥ ΤΡΙΩΔΙΟΥ
Το τριώδιο περισσότερο από όλα τα εκκλησιαστικά βιβλία που περιέχουν ιερές ακολουθίες οδηγεί τις ψυχές των πιστών τέκνων της ορθοδόξου εκκλησίας στην περισυλλογή και στην κατάνυξη. Για το λόγο αυτό ονομάζεται και κατανυκτικό τριώδιο. Με τον κύκλο των εορτών του τριωδίου ανανεώνονται τα βιώματα της νηστείας, της εγκράτειας, της μετάνοιας και τηςχαρμολύπης.
Με την βοήθεια που παίρνει ο πιστός από αυτό που δημιουργεί στην ψυχή, φθάνει ευλαβικός προσκυνητής των παθών και της Αναστάσεως.
Τέλος συμπερασματικά θα ήθελα να τονίσω, ότι η μορφωτική αξία τριωδίου είναι πολύ σημαντική και η ωφελιμότητα του για την πνευματική και ηθική προκοπή και αρτίωση των φιλακόλουθων και ευλαβών χριστιανών εξαιρετικά σπουδαία. Έτσι εξηγείται και το γεγονός ότι κάθε χρόνο περιμένουμε, κατά παράδοση, με ανυπομονησία και λαχτάρα την περίοδο του Τριωδίου.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΣΟΥΡΕΛΗΣ ΦΟΙΤΗΤΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ
