Ευθανασία και Εκκλησία της Ελλάδας

ΕΥΘΑΝΑΣΙΑ

Στὶς 28 Νοεμβρίου?, ἡ ῾Ολλανδικὴ Βουλὴ ἀπεφάσισε μὲ ψήφους 104 ἔναντι 40 τὴν νομιμοποίηση τῆς εὐθανασίας. ᾿Επειδὴ εἶναι ἡ πρώτη φορὰ στὴν ἱστορία ποὺ μιὰ τέτοια πράξη νομιμοποιεῖται καὶ ἐπειδὴ ἡ σύγχρονη κοινωνικὴ ἀντίληψη μὲ τὸν ὀρθολογισμὸ ποὺ τὴν διακατέχει εὔκολα θυσιάζει στὸν βωμὸ τοῦ εὐδαιμονισμοῦ καὶ τοῦ στενοῦ συμφέροντος τὸν σεβασμὸ στὴν ζωὴ καὶ τὸν ἄνθρωπο, ἡ ᾿Εκκλησία μας καταθέτει στὸ πλήρωμά της τὰ ἑξῆς·

1) ῾Η ζωή μας ἀποτελεῖ ὑπέρτατο δῶρο τοῦ Θεοῦ, ἡ ἀρχὴ καὶ τὸ τέλος τοῦ ὁποίου βρίσκονται στὰ χέρια Του καὶ μόνον (᾿Ιὼβ ιβ´ 10). ᾿Αποτελεῖ τὸν χῶρο μέσα στὸν ὁποῖο βρίσκει τὴν ἔκφρασή του τὸ αὐτεξούσιο, συναντᾶται ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ μὲ τὴν ἐλεύθερη βούληση τοῦ ἀνθρώπου καὶ ἐπιτελεῖται ἡ σωτηρία του.

2) Οἱ στιγμὲς τῆς ζωῆς μας ποὺ συνδέονται μὲ τὴν ἀρχὴ καὶ τὸ τέλος της, ὅπως καὶ αὐτὲς τῆς ἀδυναμίας, τοῦ πόνου καὶ τῶν δοκιμασιῶν μας, ἐγκρύπτουν μιὰ μοναδικὴ ἱερότητα καὶ περιποιοῦν μυστήριο ποὺ ἀπαιτεῖ ἰδιάζοντα σεβασμὸ ἐκ μέρους τῶν συγγενῶν, τῶν ἰατρῶν, τῶν νοσηλευτῶν καὶ τῆς κοινωνίας ὁλόκληρης. Οἱ στιγμὲς αὐτὲς διευκολύνουν τὴν ταπείνωση, διανοίγουν τὴν ὁδὸ τῆς θεϊκῆς ἀναζήτησης καὶ προκαλοῦν τὸ θαῦμα καὶ τὸ σημεῖο τῆς θεϊκῆς χάριτος καὶ παρουσίας.

3) Οἱ ἴδιες στιγμὲς εὐνοοῦν τὸν σύνδεσμο τῶν ἀνθρώπων, τὴν ἀνάπτυξη κοινωνίας ἀγάπης, τὴν ἐκδήλωση συμπόνοιας καὶ ἐλέους. Τὸ αἴτημα κάποιων ἀσθενῶν γιὰ εὐθανασία στὴν οὐσία ἀποτελεῖ ἐρώτημα τῆς ἀγάπης μας πρὸς αὐτοὺς καὶ τῆς ἐπιθυμίας μας νὰ παραμείνουν κοντά μας. Στὶς στιγμὲς αὐτὲς μπορεῖ κανεὶς νὰ ζήσει τὴν χάρι τοῦ Θεοῦ καὶ τὴν ἀγάπη τῶν ἀνθρώπων.

4) ῾Η ὕπαρξη τοῦ πόνου στὴν ἀνθρώπινη ζωή, ὅπως καὶ κάθε δοκιμασία, εἶναι «συνεργὸς πρὸς σωτηρίαν» καὶ ἐνίοτε «κρείττων καὶ αὐτῆς τῆς ὑγείας» κατὰ τὸν ἅγιο Γρηγόριο τὸν Παλαμᾶ (ΕΠΕ, Θεσσαλονίκη 1985, τ. 9, σ. 264). Παρὰ ταῦτα, ἡ ᾿Εκκλησία ἀναγνωρίζοντας τὴν ἀσθένεια τῆς ἀνθρώπινης φύσεως, πάντοτε φιλάνθρωπα ζητεῖ τὴν ἀπαλλαγὴ «ἀπὸ πάσης θλίψεως, ὀργῆς, κινδύνου καὶ ἀνάγκης», ἐνίοτε δὲ εὔχεται καὶ γιὰ τὴν ἀνάπαυση τῶν ὀδυνομένων (εὐχὴ εἰς ψυχορραγοῦντα). Οἱ ἄνθρωποι προσευχόμαστε, δὲν ἀποφασίζουμε γιὰ τὴν ζωὴ καὶ τὸν θάνατο.

5) Μιὰ κοινωνία ποὺ ἀγνοεῖ νὰ θεραπεύει τὸν πόνο μὲ ὑπομονή, προσευχή, ἀνθρώπινη συμπαράσταση καὶ θεϊκὴ ἐνίσχυση τὸν ἀντιμετωπίζει μόνο μὲ φάρμακα καὶ τώρα μὲ τὸν προκλητὸ θάνατο ποὺ τὸν ὀνομάζει μὲν «καλό» (εὐθανασία), τὸν δέχεται ὅμως μόνον ὡς βιολογικο-κοινωνικὸ συμβὰν τῆς ἱστορίας τοῦ κάθε ἀνθρώπου.

6) ῾Η εὐθανασία, ἐνῶ δικαιολογεῖται κοσμικῶς ὡς «ἀξιοπρεπὴς θάνατος», στὴν πραγματικότητα ἀποτελεῖ ὑποβοηθούμενη αὐτοκτονία, δηλαδὴ συνδυασμὸ φόνου καὶ αὐτοχειρίας.

7) Τὸ λεγόμενο «δικαίωμα στὸν θάνατο», ποὺ ἀποτελεῖ τὴν νομικὴ κατοχύρωση τῆς εὐθανασίας, θὰ μποροῦσε νὰ μετεξελιχθεῖ σὲ ἀπειλὴ τῆς ζωῆς τῶν ἀσθενῶν ποὺ ἀδυνατοῦν νὰ ἀνταποκριθοῦν οἰκονομικὰ στὶς ἀπαιτήσεις τῆς θεραπείας καὶ νοσηλείας τους.

8) Γιὰ τοὺς λόγους αὐτούς, ἡ ᾿Εκκλησία μας ποὺ πιστεύει στὴν ἀθανασία τῆς ψυχῆς, στὴν ἀνάσταση τοῦ σώματος, στὴν αἰώνια προοπτικὴ καὶ πραγματικότητα, στοὺς πόνους ὡς «στίγματα τοῦ Κυρίου ᾿Ιησοῦ ἐν τῷ σώματι ἡμῶν» (Γαλ. στ´ 17), στὶς δοκιμασίες ὡς ἀφορμὲς καὶ εὐκαιρίες σωτηρίας, στὴν δυνατότητα ἀνάπτυξης κοινωνίας ἀγάπης καὶ συμπαραστάσεως μεταξὺ τῶν ἀνθρώπων, κάθε θάνατο ποὺ ἀποτελεῖ ἀποτέλεσμα ἀνθρώπινων ἀποφάσεων καὶ ἐπιλογῶν -ὅσο «καλὸς» κι ἂν ὀνομάζεται- τὸν ἀπορρίπτει ὡς «ὕβριν» κατὰ τοῦ Θεοῦ. Κάθε δὲ ἰατρικὴ πράξη ποὺ δὲν συντελεῖ στὴν παράταση τῆς ζωῆς, ἀλλὰ προκαλεῖ ἐπίσπευση τῆς στιγμῆς τοῦ θανάτου τὴν καταδικάζει ὡς ἀντιδεοντολογικὴ καὶ προσβλητικὴ τοῦ ἰατρικοῦ λειτουργήματος.

Βρισκόμαστε ανάμεσα σας για να συμμετάσχομε στο Επιστημονικό Συμπόσιο που έχει θέμα την ευθανασία, ένα πρόβλημα, όπως αναφέρεται και στον τίτλο της ομιλίας μου, το οποίο έχει παρουσιαστεί τελευταίως με πολύ έντονο τρόπο στην Οικουμένη. Αυτό λόγω του ότι πολλοί σε διάφορες χώρες την αντιμετωπίζουν θετικά και επί πλέον είναι γνωστό ότι άρχισε να εξελίσσεται σε επίσημη κρατική αντίληψη μετά και την πρόσφατη απόφαση της Ολλανδίας να ενεργοποιήσει τον νόμο περί ευθανασίας και την παρόμοια απόφαση που έλαβε πρόσφατα το Βέλγιο.

Ο θάνατος χαρακτηρίζεται από τον υμνογράφο της νεκρωσίμου ακολουθίας και είναι ένα τραγικό σημείο στη ζωή του ανθρώπου. Γράφει: " Θρηνώ και οδύρομαι, όταν εννοήσω τον θάνατον και ίδω εν τοις τάφοις κειμένην την κατ' εικόνα Θεού πλασθείσαν ημίν ωραιότητα, άμορφον, άδοξον, μη έχουσα είδος. Ω του θαύματος! Τι το περί ημάς τούτο γέγονε μυστήριον; Πώς παρεδόθημεν τη φθορά και συνεζεύχθημεν τω θανάτω; Οντως Θεού προστάξει, ως γέγραπται, του παρέχοντος τοις μεταστάσι την ανάπαυσιν". Για να δώσει ο ίδιος ο υμνογράφος την απάντηση, που είναι και η απάντηση για κάθε Χριστιανό: " Ο θάνατος σου Κύριε αθανασίας γέγονε πρόξενος' ει μη εν μνήματι κατετέθης ουκ αν ο Παράδεισος ηνέωκτο". Και ο Απόστολος των Εθνών Παύλος, ιδρυτής της Εκκλησίας της Θεσσαλονίκης, όπως των Αθηνών και τόσων άλλων ακόμη στη Χώρα μας εξηγεί στους Κορινθίους ότι ο Κύριος μας κατήργησε τον θάνατο τον οποίο χαρακτηρίζει "έσχατο εχθρό για τον άνθρωπο" (Κορ. ιε' 26) και συνεχίζοντας το συλλογισμό του λέγει το γνωστό "εάν οι νεκροί δεν ανασταίνονται τότε ας φάμε κι ας πιούμε διότι αύριο θα πεθάνουμε" ( Κορ. ιε' 32).

Γι' αυτό και η Εκκλησία μας συνεχώς προσεύχεται για να είναι των πιστών "Χριστιανά τα τέλη, ανώδυνα, ανεπαίσχυντα, ειρηνικά". Αυτά που οι Χριστιανοί ονομάζομε "χριστιανά τέλη", όπως τα περιγράφει η ευχή της Εκκλησίας μας, για τους αρχαίους Ελληνες είχαν πάρει την ονομασία ευθανασία. Όπως είναι εύκολο κανείς να εννοήσει η ελληνική αυτή λέξη που έχει εξελιχθεί σε διεθνή όρο είναι σύνθετη και αποτελείται από το επίρρημα "ευ" ή το επικό "εϋ" που έχει τη σημασία του "καλός, ωραίος, γενναίος, ευγενής" και τη λέξη θάνατος. Η Αντιγόνη στην ομώνυμη τραγωδία του Σοφοκλέους ήταν αποφασισμένη "καλώς θανείν" ( Σοφοκλέους "Αντιγόνη" στ. 97), δηλαδή να πεθάνει έντιμα, και όχι ατιμασμένη μη θάβοντας τον αδελφό της Πολυνείκη. Το ίδιο ζητεί και ο Έκτορας από τον Αχιλλέα πριν από τη μονομαχία τους, να μην έχει "κακό θάνατο", όπως επί λέξει αναφέρεται στο πρωτότυπο κείμενο της Ιλιάδας του Ομήρου. Και όπως υπογραμμίζεται από τον Th. Potthoff στη διατριβή του "Η ευθανασία στην αρχαιότητα" ο όρος ευθανασία τότε δεν σήμαινε ποτέ το πρόωρο τέλος μιας αναξιοπαθούς ή μιας απελπισμένης και επώδυνης ζωής, δεν εξισωνόταν ποτέ με τη σημερινή έννοια της "βοηθείας προς τον θάνατο" ( βλ. σχ. και Αφρ. Αβαγιανού "Ευθάνατος θάνατος. Το καλώς θανείν στην αρχαία Ελλάδα" ( Ευθανασία, η σημαντική του "καλού" θανάτου, ΕΙΕ, Αθήνα 2000, σελ.31 κ.ε.).

Σήμερα παραδεκτή γενικά είναι η αντίληψη ότι ευθανασία σημαίνει να θέσει ο γιατρός ή κάποιος άλλος τέλος στη ζωή ενός ασθενούς με άμεσο ή έμμεσο τρόπο για λόγους "συμπόνιας", "ανακούφισης από τους πόνους" ή για να ικανοποιηθεί η επιθυμία του ασθενούς και να έχει, όπως ονομάζεται, δήθεν "αξιοπρεπή θάνατο".

Η θέση της Εκκλησίας

Για την ευθανασία πάλι μιλώντας προ καιρού στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Κραϊόβα Ρουμανίας είχα εξηγήσει ότι φτάσαμε να μιλάμε για αξιοπρέπεια στον θάνατο, ή για υποβοήθηση να επισυμβεί ο θάνατος από συμπόνια γιατί υποχώρησε η αγάπη και η πίστη προς τον Θεό και τον συνάνθρωπο και αντικαταστάθηκαν από τον ωφελιμισμό και τη λογική. Εμείς, ως Χριστιανοί δεν μπορούμε να δεχθούμε την άμεση ή έμμεση διακοπή της ζωής, διότι πιστεύουμε ότι δεν έχουμε αυτό το δικαίωμα. Η ζωή δεν είναι κάτι το δικό μας, κάτι που μας ανήκει, ούτε το δημιουργήσαμε εμείς για να το διαχειριζόμαστε όπως μας αρέσει.

Όταν για πρώτη φορά, στις 28 Νοεμβρίου του 2000, η Ολλανδική Βουλή - στις αρχές Απριλίου του 2002 ετέθη ο συγκεκριμένος Νόμος σε ισχύ - αποφάσισε τη νομιμοποίηση της ευθανασίας τις αμέσως επόμενες ημέρες και συγκεκριμένα στις 14 Δεκεμβρίου του ιδίου έτους η Ιερά Σύνοδος εξέδωσε Ανακοινωθέν του οποίου τα κύρια σημεία τα υπενθυμίζω στην αγάπη σας:

Η ζωή μας αποτελεί υπέρτατο δώρο του Θεού, η αρχή και το τέλος του οποίου βρίσκονται στα χέρια του και μόνον (Ιώβ,ιβ' 10).

Οι στιγμές της ζωής μας που συνδέονται με την αρχή και το τέλος της, όπως και αυτές της αδυναμίας, του πόνου και των δοκιμασιών μας εγκρύπτουν μια μοναδική ιερότητα και περιποιούν μυστήριο που απαιτεί ιδιάζοντα σεβασμό εκ μέρους των συγγενών, των ιατρών, των νοσηλευτών και της κοινωνίας.

Οι ίδιες στιγμές ευνοούν τον σύνδεσμο των ανθρώπων, την ανάπτυξη της κοινωνίας αγάπης, την εκδήλωση συμπόνιας και ελέους. Το αίτημα κάποιων ασθενών για ευθανασία στην ουσία αποτελεί ερώτημα της αγάπης μας προς αυτούς και της επιθυμίας μας να μείνουν κοντά μας.

Η ύπαρξη του πόνου στην ανθρώπινη ζωή, όπως και κάθε δοκιμασία, είναι "συνεργός προς σωτηρίαν" και ενίοτε "κρείττων και αυτής της υγείας" κατά τον Αγιο Γρηγόριο τον Παλαμά (ΕΠΕ, Θεσσαλονίκη 1985, τ.9. σελ.264). Παρά ταύτα η Εκκλησία αναγνωρίζοντας την ασθένεια της ανθρωπίνης φύσεως πάντοτε φιλάνθρωπα ζητεί την απαλλαγή "από πάσης θλίψεως, κινδύνου και ανάγκης", ενίοτε δε εύχεται και για την ανάπαυση των οδυνομένων ( ευχή εις ψυχορραγούντα). Οι άνθρωποι προσευχόμαστε, δεν αποφασίζουμε για τη ζωή και τον θάνατο.

Η ευθανασία ενώ δικαιολογείται κοσμικώς ως "αξιοπρεπής θάνατος" στην πραγματικότητα αποτελεί υποβοηθούμενη αυτοκτονία, δηλαδή συνδυασμό φόνου και αυτοχειρίας. Και  το λεγόμενο "δικαίωμα στον θάνατο" που αποτελεί τη νομική κατοχύρωση της ευθανασίας, θα μπορούσε να μετεξελιχθεί σε απειλή της ζωής των ασθενών που αδυνατούν να ανταποκριθούν οικονομικά στις απαιτήσεις της θεραπείας και νοσηλείας τους.

Τι υποστηρίζουν οι υλόφρονες για την ευθανασία και τα προβλήματα που προκύπτουν από την εφαρμογή της

Μία από τις εξηγήσεις που μπορεί κανείς να δώσει για τη λογική όσων υποστηρίζουν την ευθανασία είναι πως επηρεάζονται από την υλόφρονα αντίληψη τους για τη ζωή και την πεποίθηση τους ότι η ύπαρξη του ανθρώπου πρέπει να αξιολογείται με βάση τη δύναμη και την ικανότητα του στην παραγωγή έργου. Η στάση τους αυτή τους οδηγεί στο λογικό συμπέρασμα ότι αξιοπρεπής είναι μόνο ο ισχυρός, ο υγιής και η κοινωνία πρέπει να αποτελείται μόνο από τέτοιους "αξιοπρεπείς ανθρώπους". Είναι η ίδια αντίληψη ότι ο άνθρωπος είναι ένα σύνολο κυττάρων που εργάζονται αρμονικά μεταξύ τους ως μία τέλεια μηχανή, που πάντως όταν χαλάσει επισκευάζεται κι όταν κάνει τον κύκλο της πετιέται.

Ηδη από το 1974 είχα επισημάνει το γεγονός ότι πηγαίνουμε προς μία σκληρή, απάνθρωπη και χωρίς οίκτο κοινωνία. Τότε το "Mανιφέστο για την ευθανασία" ( Περιοδικό "The Humanist", July 1974) υπογράφηκε από πολλούς επιστήμονες, μεταξύ των οποίων ήταν και ο Νομπελίστας Γάλλος βιοχημικός Ζακ Μονό, ο οποίος λίγα χρόνια πριν είχε διατυπώσει τη θεωρία ότι το σύμπαν και ο άνθρωπος είναι προϊόντα της τύχης και της αναγκαιότητας - χωρίς βεβαίως να μπορεί να εξηγήσει πώς συνέβησαν τόσες "τυχαίες συμπτώσεις" και γιατί η "αναγκαιότητα"- και κατά λογική συνέπεια ο άνθρωπος είναι εξουσιαστής του εαυτού του και μπορεί να τον κάνει ό,τι θέλει. ( Ζακ Μονό "Η τύχη και η αναγκαιότητα", Εκδ. Ράππα, Αθήνα 1971).

Θα αναφέρω στην αγάπη σας ένα μικρό απόσπασμα του "μανιφέστου", το οποίο δείχνει πώς οι υλιστές βλέπουν τη ζωή. Γράφεται εκεί λοιπόν ότι ο άνθρωπος "έχει το δικαίωμα να πεθάνει με αξιοπρέπεια…είναι ελεύθερος να αποφασίσει με τη λογική του για το είδος του θανάτου του… και πρέπει να του δοθούν τα μέσα για να πεθάνει ήσυχα και εύκολα…όταν η ζωή έχει χάσει κάθε αξιοπρέπεια, νόημα, και προοπτική μέλλοντος".

Πρόκειται για μια "ρητορική θανάτου", όπως χαρακτήρισε το μανιφέστο ο καθηγητής Λ. Μελίνα και για ένα "λόγο κενό περιεχομένου" (L. Melina "Bioetica", Piemme, Casale Monferrato,1998). Κι αυτό γιατί προσδιορίζει τον θάνατο ως δικαίωμα και όχι ως γεγονός. Ο άνθρωπος το μόνο δικαίωμα που έχει είναι να προστατεύσει και να κάνει το παν για να μείνει στη ζωή που του δόθηκε από τον Θεό. Σπέρματα του υψίστου χρέους που έχουμε για τη ζωή ως δώρου του Θεού μας δίδει και ο Ιπποκράτης, ο οποίος αποκρούει απολύτως την ευθανασία και μάλιστα ζητεί από τους ιατρούς να ορκισθούν ότι "δεν θα δώσουν σε κανένα ποτέ θανάσιμο φάρμακο, όταν το ζητήσει, ή θα τον συμβουλεύσουν να το πάρει". Και μεταφέροντας τον Ορκο του Ιπποκράτη στις ημέρες μας ο καθηγητής Α. Σπανιόλο τονίζει ότι " η έννοια του ιατρικού λειτουργήματος είναι να θεραπεύει και να δίνει ζωή και όχι να σκορπά τον θάνατο… ο θάνατος δεν είναι ποτέ ιατρική πράξη" ( A. Spagnolo, Perche non condiviso l' eutanasia, per. "Le Scienze" ,n.88, pp.52-53,1996).  

Πολλοί ιατροί σε όλο τον κόσμο έχουν την άποψη του καθηγητή Σπανιόλο ότι δηλαδή η αποδοχή της ευθανασίας από αυτούς σημαίνει ήττα τους και κατάργηση τους! Διότι ακόμη και από ιατρικής πλευράς η περιπέτεια προς τον θάνατο δεν είναι αδάμαστη, αφού ο άνθρωπος μπορεί να δώσει ένα νόημα και σ' αυτήν την εμπειρία. Μία έρευνα του Πανεπιστημίου Campus Biomedical αποδεικνύει ότι κανείς εξ όσων ζητούν την ευθανασία δεν το θέλει απλά και μόνο από την επιθυμία του να πεθάνει, αλλά για τρεις λόγους, που αποτελούν και έμμεσο έλεγχο της σύγχρονης κοινωνίας: ο φυσικός πόνος, η απογοήτευση από την εξασθένηση των φυσικών δυνάμεων και από τον φόβο ότι ένα αποτελεί βάρος για τους οικείους του. Αν ο ασθενής διαπίστωνε ότι ένα από αυτά ή και τα τρία αντιμετωπίζονται δια της αγάπης και του ενδιαφέροντος του ιατρονοσηλευτικού προσωπικού και των συγγενών και φίλων του δεν θα ωδηγείτο στο να ζητήσει την ευθανασία.

Μία άλλη εξήγηση για όσους έχουν μία θετική στάση έναντι της ευθανασίας είναι πως πιστεύουν στην κοινωνία δεν υπάρχει τίποτε άλλο εκτός από την ύλη και πως η ζωή δεν έχει οποιαδήποτε ιερότητα και είναι άρρηκτα συνδεδεμένη μόνο με την εξωτερική ομορφιά και τη φυσική και οικονομική ευρωστία. Με την επικράτηση σε ορισμένες σύγχρονες κοινωνίες της υλιστικής στάσης προς το μυστήριο της υπάρξεως μας πάνω σ' αυτόν τον φιλόξενο πλανήτη αναπτύσσεται σ' αυτές μία τάση η ζωή να ευτελίζεται, να μην έχει καμία αξία και έτσι με ευκολία να αφαιρείται και να γίνεται αντικείμενο βασανιστηρίων ή εκμετάλλευσης.

Στο σημείο αυτό οφείλω να επισημάνω ότι όσοι επιχειρούν να γκρεμίσουν τις χριστιανικές αξίες από τις κοινωνίες και να επιβάλλουν απάνθρωπες λογικές, όπως η ευθανασία, υπέχουν βαρύτατες ευθύνες έναντι της Ιστορίας. Γιατί διαλύοντας τις αξίες αυτές, τις δοκιμασμένες επί αιώνες και κατασταλαγμένες στη συνείδηση των ανθρώπων ως οι βέλτιστες για την ανάπτυξη και την ευτυχία τους, τους εκβαρβαρίζουν και τους μετατρέπουν σε σύνολα κινουμένων όντων στα οποία "όλα επιτρέπονται". Και οι πληροφορίες που μας έρχονται από τα διάφορα μέρη του πλανήτη είναι ανησυχητικά, αφού οι λογικές αυτές βρίσκουν πρόσφορο έδαφος.

Στην Αυστραλία κατά το Medical Journal of Australia το 30% των θανάτων στα νοσοκομεία είναι μετά από απόφαση των ιατρών, που σταματούν την θεραπεία στο τελικό στάδιο του ασθενούς. Το αντίστοιχο ποσοστό στην Ολλανδία είναι 16%, στο Βέλγιο 18% και στις ΗΠΑ 11%. Στο 2000 στην Ολλανδία υπήρξαν 2123 περιπτώσεις ευθανασίας επισήμως καταγεγραμμένες, από τις οποίες οι 1893 στο τελευταίο στάδιο του καρκίνου.

Η εξήγηση που δίνει για την αποδοχή της ευθανασίας από τους Ολλανδούς ο ομοεθνής τους καθηγητής Ααρτ Γκίζολφ είναι πως οφείλεται στις " πολιτισμικές καλβινιστικές ρίζες τους". Στις ίδιες ρίζες οφείλεται και η εκ μέρους τους αποδοχή των εκτρώσεων και του "γάμου" μεταξύ ομοφυλοφίλων…( "La Repubblica", 2.04.2002, p. 12). Είναι δυσάρεστο, αλλά είναι μία πραγματικότητα ότι ξεκινώντας από την παραποίηση των χριστιανικών αντιλήψεων εκκοσμικεύθηκαν οι Ολλανδοί και όσοι έχουν τις ίδιες με αυτούς αντιλήψεις κι έφτασαν στη σημερινή επίσημη υιοθέτηση της ευθανασίας, που για εμάς είναι όχι λύση αξιοπρέπειας αλλά αντιθέτως προσβολή και απαξίωση της ιερότητας της ανθρώπινης ύπαρξης.

Πάντως πρέπει να προσθέσω ότι για το μέλλον της ανθρωπότητας είναι ελπιδοφόρο το ότι οι περισσότερες κοινωνίες και συντεταγμένες Πολιτείες αντιδρούν στην καθιέρωση της ευθανασίας. Κι αυτό γιατί έχουν διαπιστώσει ότι ανοίγοντας αυτή τη δίοδο προς την ουσιαστική θανατική εκτέλεση ανθρώπων διευκολύνονται σχέδια ανόμων συμφερόντων και δημιουργείται μία εφιαλτική κοινωνία, στην οποία έχουν θέση μόνο οι υγιείς, οι ευκατάστατοι και οι πετυχημένοι. Διότι τελικά η από την κοινωνία αντιμετώπιση του πλησίον μόνο με τη λογική και την ηθική και χωρίς την εν Χριστώ αγάπη την οδηγεί στην απανθρωπιά.

Μέχρι σήμερα κι εκτός από την Ολλανδία κράτη στα οποία επιτρέπεται η υπό όρους - μη ευκόλως ελέγξιμους κατά την άποψη μου - ευθανασία είναι η Αυστραλία, η Ιαπωνία, η Γερμανία, η Δανία, η Σουηδία, το Βέλγιο και η Κίνα, ενώ στις ΗΠΑ το Ανώτατο Δικαστήριο αποφάσισε να αφήσει στη διάκριση της κάθε Πολιτείας να επιτρέψει ή όχι την ευθανασία και την υποβοηθούμενη αυτοκτονία. Ήδη το Ορεγκον έχει καθιερώσει την υποβοηθούμενη αυτοκτονία, με φάρμακα που πωλούνται από τα φαρμακεία και με συνταγή γιατρού, η Καλιφόρνια έχει αποποινικοποιήσει την ευθανασία και στην Ουάνσιγκτον είχε αποφασιστεί να αποποινικοποιηθεί επίσης αλλά μετά από δημοψήφισμα το 1991 ο σχετικός Νόμος καταργήθηκε. Εδώ να σημειώσω ότι ένα θέμα που είχε σχέση με το ήθος της τοπικής κοινωνίας ήρθε άμεσα στο λαό, ο οποίος και ανέτρεψε την απόφαση των αντιπροσώπων του. Στην Ελβετία η εφαρμογή της ευθανασίας έχει αποποινικοποιηθεί στο Καντόνιο της Ζυρίχης, στη Μεγάλη Βρετανία τα δικαστήρια, στα οποία οδηγούνται οι υποθέσεις ευθανασίας πολύ δύσκολα δίνουν τη σχετική άδεια, στη Γαλλία το Νομοσχέδιο που εισήγαγε στο Γαλλικό Κοινοβούλιο ο Μπερνάρ Κουσνέρ, συναντά σοβαρές αντιδράσεις.

Οι περισσότερες χώρες δεν αποδέχονται την εφαρμογή της ευθανασίας. Και από τη θέση αυτή εκφράζω την ικανοποίηση μου για το Ψήφισμα του Συμβουλίου της Ευρώπης της 26ης του παρελθόντος Μαρτίου, με το οποίο ζητείται από τα Κράτη - μέλη να "διατηρήσουν την απόλυτη απαγόρευση στο να τίθεται εκουσίως τέλος στη ζωή ανίατων ή εγγύς του θανάτου ασθενών". Επίσης ο μόλις πριν από λίγες ημέρες εκλεγείς Πρόεδρος της Γαλλίας κ. Ζακ Σιράκ δήλωσε ότι δεν βλέπει θετικά την ευθανασία, αλλά ευνοεί την έρευνα για τις μεθόδους εκείνες της ιατρικής που θα ανακουφίζουν τους ασθενείς έως τον θάνατο τους. ( La Croix, 16.04.2002, p. 8).

Τα προβλήματα που προσφάτως ανεφύησαν κυρίως στην Ολλανδία, όπου ήδη εφαρμόζεται ο Νόμος περί ευθανασίας, είναι ποιος θα προσδιορίζει τους "αφόρητους και μη ιάσιμους πόνους". Ο ίδιος ο πρόεδρος της Βασιλικής Ολλανδικής Ιατρικής Εταιρείας Ruud Hagenouw ομολόγησε προ ημερών ότι " το να ορίσουμε αυτά τα όρια παραμένει δύσκολο και είμαστε πάντοτε σε στάδιο ερεύνης…" ( La Croix, 03.04.2002, p. 4). Και μία πρόσφατη υπόθεση ενώπιον της Ολλανδικής δικαιοσύνης προέβαλε ακριβώς αυτή την αμηχανία της ολλανδικής κοινωνίας να προσδιορίσει τα όρια που επιτρέπουν την ευθανασία. Στο Εφετείο του Αμστερνταμ καταδικάσθηκε ιατρός, ο οποίος εφάρμοσε την ευθανασία στον πρώην γερουσιαστή Εντβαρ Μπρόνγκεσμα, επειδή "γερνούσε", "πονούσε" και "είχε κουραστεί να ζει", διότι οι ισχυρισμοί του αυτοί δεν αποδείχθηκαν. Ο ίδιος ο πρόεδρος της Ολλανδικής Ιατρικής Εταιρείας ομολόγησε ότι σήμερα που συνεχώς βελτιώνεται η δια της ιατρικής επιστήμης αντιμετώπιση των πόνων δεν είναι εύκολο να πει κανείς πότε αυτοί γίνονται αφόρητοι. Και πρέπει να χαιρετίσουμε και να ευλογήσουμε τις προσπάθειες που γίνονται από τους ιατρούς εκείνους οι οποίοι δια μέσου της θεραπείας που εφαρμόζουν ανακουφίζουν τους πόνους των ασθενών έως το τέλος της παρούσης ζωής τους δίνοντας έτσι μία επιστημονική όσο και ανθρώπινη απάντηση προς εκείνους που υποστηρίζουν την ευθανασία, χωρίς ποτέ να λησμονείται ότι η αγάπη και η ψυχική συμπαράσταση ιατροφαρμακευτικού προσωπικού, συγγενών και φίλων αποτελεί αναντικατάστατα στοιχεία για την εκ μέρους του ασθενούς αντιμετώπιση των πόνων του

Από την εφαρμογή της ευθανασίας σε ορισμένα κράτη υπήρξαν αμέσως παρενέργειες και προβλήματα σε άλλα κράτη, ένα από τα οποία είναι η λεγομένη "εμπορία του θανάτου", με τη μεθόδευση παράνομης διακίνησης όσων επιθυμούν την ευθανασία, ή όσων την χρησιμοποιούν σε βάρος τους οι συγγενείς τους. Η ιταλική δικαιοσύνη τον περασμένο Απρίλιο άρχισε έρευνα εξ αιτίας καταγγελιών ότι έχουν δημιουργηθεί παράνομα δίκτυα, τα οποία εκτελώντας εντολές συγγενών, που θέλουν να απαλλαγούν από πλούσιους ασθενείς, των οποίων ορέγονται την κληρονομιά, τους μεταφέρουν στην Ολλανδία ή την Ελβετία και "νομίμως" τους εφαρμόζουν την ευθανασία. Σύμφωνα με την ίδια καταγγελία η αμοιβή γι' αυτή την παράνομη ενέργεια, που ονομάζεται "διευκόλυνση", κυμαίνεται από 3600 έως 5100 Ευρώ ή - επειδή θέλουμε ακόμη την αναγωγή - από 1.300.000 έως 1.800.000 δραχμές.

Είναι αρίστη συγκυρία το ότι το σημερινό επιστημονικό συμπόσιο διεξάγεται κατά την Αναστάσιμη περίοδο, κατά την οποία εορτάζομεν " τριήμερον ανάστασιν ζωής αιωνίου πρόξενον. Ωσπερ γαρ Μαρία η θεοτόκος παρθενικάς και ανυμφεύτους ωδίνας [ου] λύσασα βουλήσει Θεού και Πνεύματος χάριτι εγέννησε τον των αιώνων ποιητήν τον εκ Θεού Θεόν Λόγον, ούτως και η γη εκ των οικείων λαγόνων τας ωδίνας του θανάτου λύσασα απέπτυσε κελευσθείσα τον των Ιουδαίων δεσπότην' ου γαρ ηδύνατο κατέχειν σώμα φορείον αθανασίας γενόμενον". ( Αγ. Γρ. Νύσσης, Εις την φωτοφόρον και Αγίαν Ανάστασιν του Κυρίου, ΒΕΠΕΣ, τόμος 69, σελ. 252).

Για εμάς τους Χριστιανούς δεν υπάρχει καμμία αμφιβολία ότι οφείλουμε να αντιμετωπίζουμε με τον πρέποντα σεβασμό το ανθρώπινο σώμα, από της δημιουργίας του μέχρι του φυσικού του θανάτου, γιατί αυτό είναι "ναός του εν ημίν Αγίου Πνεύματος ού έχομεν από Θεού και ουκ εσμέν εαυτών" (Α' Κορ. στ' 19" και γιατί ως ναός του Θεού εντός του οποίου κατοικεί το Αγιον Πνεύμα " εί τις τον ναό του Θεού φθείρει, φθερεί τούτον ο Θεός" ( Κορ. γ' 17) και γιατί ακόμη σ' αυτό το σώμα επιφυλάσσεται η δόξα και η αφθαρσία μετά την ανάσταση του, κατά τον προς εμάς λόγο του Απ. Παύλου " ο εγείρας τον Χριστόν εκ νεκρών ζωοποιήσει και τα θνητά σώματα υμών δια του ενοικούντος αυτού Πνεύματος εν υμίν". ( Ρωμ. η' 11)

Ο μέγας Πατήρ της Εκκλησίας μας ΄Αγιος Γρηγόριος Νύσσης μας διδάσκει ακριβώς για τη ζωοποίηση των σωμάτων μας κατά την ημέρα της αναστάσεως τους και την ως εκ τούτου άπειρη αξία τους. Έτσι στο ερώτημα αν λ.χ. αποθανών νέος θα είναι αιωνίως με τα σωματικά ελαττώματα που είχε εκ γενετής ή απέκτησε κατά τη ζωή του και αν ο γέρων θα αναστηθεί με το αδύναμο και συρρικνωμένο σώμα του βαθέος γήρατος του, ή ο ανιάτως ασθενής με την εσχάτη και προ του θανάτου του κατάσταση, ο Αγιος Γρηγόριος ο Νύσσης μας διαβεβαιώνει ότι όλοι και ανεξάρτητα από την κατάσταση στην οποία πεθάναμε θα είμαστε τρόπον τινά όπως το στάχυ. Αφού δηλαδή ξηραθήκαμε από τον καύσωνα της αμαρτίας και υπέστημεν τις επί της γης δοκιμασίες και η γη μας παρέλαβε και διελύθησαν τα σώματα μας δια του θανάτου, κατά την άνοιξη της αναστάσεως θα αναδειχθή πάλι ο γυμνός κόκκος του σώματος μας σε στάχυ υψηλό και πλούσιο και όρθιο, που θα εκτείνεται προς το ουράνιο ύψος και θα είναι στολισμένος με την αφθαρσία και με τα υπόλοιπα θεοπρεπή γνωρίσματα και θα είμαστε όλοι με το αρχέγονο κάλλος του Αδάμ, προ της πτώσεως του.

Και μας διδάσκει ακόμη ο Αγιος Πατήρ για την ιερότητα του σώματος μας, εντυπωσιάζοντας και τον πιο σύγχρονο ειδικό επιστήμονα της γενετικής μηχανικής, ότι η ψυχή δεν βρίσκεται σε κάποιο συγκεκριμένο σημείο, αλλά παρευρίσκεται σε όλα τα στοιχεία του σώματος κι επομένως βρίσκεται και στο καθένα από τα στοιχεία αυτά, δηλαδή και στο κάθε κύτταρο μας. (Βλ. σχετ. Αγ. Γρ. Νύσσης Εργα, "Διάλογος περί ψυχής και αναστάσεως", ΕΠΕ τ.1, σελ. 380 και σελ. 296). Με ποιό λοιπόν δικαίωμα επεμβαίνουμε στη ζωή του συνανθρώπου μας, της εικόνας και ομοίωσης του Θεού και θίγουμε και φθείρουμε το Ναό Του;

Με την ίδια αντίληψη του σεβασμού προς το ανθρώπινο σώμα είναι γραμμένες οι "Διδαχές των Δώδεκα Αποστόλων". Στη δευτέρα εντολή τους υπογραμμίζεται ότι απαγορεύεται στον άνθρωπο να αφαιρέσει ζωή σε οποιαδήποτε μορφή και κατάσταση της: "Δευτέρα δε εντολή της διδαχής ου φονεύσεις, ου μοιχεύσεις, ου παιδοφθορήσεις, ου φαρμακεύσεις, ου φονεύσεις τέκνον εν φθορά ουδέ γεννηθέν αποκτενείς". Και πάρα κάτω στις Διδαχές τονίζεται ότι την οδό του θανάτου και της απωλείας της ψυχής τους έχουν επιλέξει εκείνοι οι οποίοι είναι μεταξύ των πολλών άλλων φονείς τέκνων ή φονείς των πλασμάτων του Θεού ( Βας. Μουστάκη, "Απ. Πατέρες", Εκδ. Οικ. Παπαδημητρίου, σελ. 10 κ.ε.). Είναι λοιπόν προφανές ότι για εμάς τους Χριστιανούς είναι βαρύτατο αμάρτημα ο φόνος, η έκτρωση, η παιδοκτονία, αλλά και η ευθανασία.

Επίλογος

Ο τίτλος της ομιλίας μου είναι "Η Εκκλησία και το πρόβλημα της ευθανασίας". Βεβαίως ο Χριστιανός δεν έχει κανένα πρόβλημα, γιατί απορρίπτει την ευθανασία. Το πρόβλημα το έχει η κοινωνία εκείνη που επιτρέπει να υποβιβασθεί το κατ' εξοχήν δημιούργημα του Θεού σε σύνολο κυττάρων τυχαίως ευρεθέντων πάνω στον συγκεκριμένο Πλανήτη και τυχαίως συνεργαζομένων για να επιτελούνται οι λειτουργίες του. Στην κοινωνία εκείνη, η οποία μετατρέπεται σε άσπλαχνη εξουσία, που ενδιαφέρεται μόνο για τους υγιείς και ρωμαλέους και όλους τους υπόλοιπους τους οδηγεί στον δήθεν αξιοπρεπή θάνατο.

Εμείς κηρύσσουμε την Αγάπη και τον Σεβασμό του κάθε ανθρώπου, ανεξαρτήτως φυλής ή θρησκείας, από της συλλήψεως μέχρι της τελευτής του. Και άνθρωπος για εμάς είναι το έμβρυο, όπως και ο λογικά καταδικασμένος σε θάνατο. Και να συμβουλεύσω όσους υποστηρίζουν την ευθανασία να μην εθελοτυφλούν. Ο άνθρωπος από την ώρα που γεννιέται ζει τον θάνατο, πότε με την απώλεια αγαπητού προσώπου, πότε με την ασθένεια, πότε με τις αλλαγές στο σώμα λόγω της εξέλιξης της ηλικίας. Και μόνο ο άνθρωπος ο οποίος νικά δια του Χριστού την αμαρτία νικά τον θάνατο. Αυτή είναι η πραγματικότητα. Στον χωρίς Χριστό κόσμο ο θάνατος αποτελεί μία βασανιστική και ανυπέρβλητη πραγματικότητα, ό,τι άλλο κι αν φραστικά υποστηρίζεται και επίσης χωρίς Χριστό απάνθρωπη καταντά και η κοινωνία, όσες διακηρύξεις κι αν γράφονται για ανθρώπινα δικαιώματα και για πολιτικές ελευθερίες. Κι ελπίζω αυτό να ληφθεί υπόψη και κατά τη σύνταξη του Συντάγματος της Ενωμένης Ευρώπης του 21ου αιώνα.

Εμείς πάντα και προς όλους κηρύσσουμε Χριστόν Σταυρωθέντα και Αναστάντα για τη σωτηρία του κάθε ανθρώπου, κηρύσσουμε ότι η ζωή μας είναι στα χέρια του, ότι προς το συμφέρον μας είναι το κάθε τι που μας συμβαίνει, ότι δεν έχουμε το δικαίωμα να διορθώσουμε το σχέδιο του Θεού, ότι η ευθανασία αντίθετα από το υποστηριζόμενο περί αξιοπρεπείας είναι παρακμιακό κοινωνικό φαινόμενο, ως απαξίωση του ανθρώπου. Και μαζί με τον μακαριστό Γέροντα Ιουστίνο Πόποβιτς ομολογούμε ότι ο Αναστάς Κύριος είναι τα πάντα εν πάσι: είναι ό,τι το Ωραίο, το Καλό, το Αληθινό, το Προσφιλές, το Χαρμόσυνο, το Θείο, το Σοφό, το Αιώνιο. Αυτός είναι όλη η Αγάπη μας, όλη η Αλήθεια μας, όλη η Χαρά μας, όλο το Αγαθό μας, όλη η Ζωή μας, η Αιώνια Ζωή εις όλας τας θείας αιωνιότητας και απεραντοσύνας. Δια τούτο και πάλιν και πολλάκις και αναρίθμητες φορές ας ζητωκραυγάσουμε: Χριστός Ανέστη".( Ιουστίνου Πόποβιτς "Ανθρωπος και Θεάνθρωπος" Εκδ. Παπαδημητρίου, σελ. 48-49)

Κατά τά τελευταία 30 χρόνια ἡ ἰατρική ἐπιστήμη προώδευσεν ἀλματωδῶς, παραδόξως ὅμως ποτέ ἄλλοτε ἡ ἀνθρώπινη ζωή δέν ἀπειλήθηκε τόσο πολύ καί τόσο ἄμεσα ἀπό τήν πρόοδο αὐτή. Ἀλλά καί ποτέ ἄλλοτε οἱ ἐπιστήμονες δέν συνειδητοποίησαν τόσο τραγικά τίς εὐθύνες των ἀπό μιάν ἀλόγιστη διασπορά ἰατρικῶν μεθόδων, πού θά ἔθεταν ἐνδεχομένως σέ κίνδυνο τήν ἴδια τήν ὑπόσταση τοῦ ἀνθρωπίνου ὄντος. Ἡ σχετική προβληματολογία γνωρίζει στίς ἡμέρες μας ἀληθινή ἔξαρση, καθώς πληθύνονται ὁλονέν καί περισσότερον οἱ φωνές ἐκείνων πού, ἀνησυχοῦντες ἀπό τίς κυοφορούμενες ἐξελίξεις, ἐπιδιώκουν τόν περιορισμό, μέσα σέ πλαίσια ἠθικῶν κυρίως κανόνων, τῆς ἐπιστημονικῆς ἔρευνας πρός ἀποσόβησιν ἀπευκταίων ἀποτελεσμάτων σέ βάρος τοῦ ἀνθρώπου. Σέ διεθνές κυρίως ἐπίπεδο οἱ ἰατρικές ἑνώσεις, ἀλλά καί σέ ἐθνική κλίμακα, τά κράτη καί οἱ κυβερνήσεις ἀναζητοῦν ἕναν κώδικα ἠθικῆς ἰατρικῆς συμπεριφορᾶς γενικῆς ὁπωσδήποτε ἀποδοχῆς, μέ ἀποφυγή κάθε δογματισμοῦ, πού θά ἀπέρρεε ἀπό τυχόν ἰδεολογικές, φιλοσοφικές, πολιτικές ἤ θρησκευτικές πεποιθήσεις τῶν ἰατρῶν, καί τίς συνακόλουθες παραμέτρους των, πού εἶναι ἡ προπαγάνδα, ὁ φανατισμός καί ἡ ἐπιβολή. Ἀναζητεῖται δηλ. μιά "ἠθική" κατεύθυνση τῆς ἐπιστήμης μέ τόν μεγαλύτερο δυνατό μινιμαλισμό, ὥστε οἱ κατευθύνσεις της νά μήν προσκρούουν σέ ἐπί μέρους ζητήματα ἀμφισβητούμενης ὀρθότητος, ἀλλά νά συναντηθοῦν στά μεγαλύτερα καί σοβαρότερα θέματα, πού ἡ κοινή συνείδηση τοῦ χρέους ὁδηγεῖ ὅλους τούς ἀνθρώπους σέ μιά συστράτευση καί συνευδοκία.

Βεβαίως ἡ ἠθική δέν εἶναι δυνατόν νά ὑπαχθῆ ἐξ ὁλοκλήρου εἰς ἕναν ἤ πολλούς νόμους, διότι συναρτᾶται μέ τή συνείδηση τοῦ καθενός. Ὅμως οἱ νόμοι ὡς κοινωνικοί ρυθμιστές τῆς ἀνθρώπινης συμπεριφορᾶς μποροῦν νά ἐκφράζουν ἠθικές ἀρχές, ὅπως αὐτές διαχρονικά βιώνονται στόν δικό μας εὐρωπαϊκό χῶρο ὑπό τήν ἐπίδραση τῆς εὐαγγελικῆς διδασκαλίας τοῦ Χριστοῦ. Τοῦτο εἶναι ἀπαραίτητο, ἐπειδή δέν ἀρκεῖ στά πελώρια ζητήματα πού ἐγείρονται στή Βιο-ηθική ἡ ἀτομική ἁπλῶς "ἠθική" θωράκιση τοῦ καθενός, μιά καί οἱ βάσεις τῆς ἀτομικῆς λεγομένης ἠθικῆς εἶναι περισσότερο ὑποκειμενικές, ἐξαρτώμενες, ὅπως εἶναι φυσικό, ἀπό τίς φιλοσοφικές, πολιτικές καί γενικότερα ἰδεολογικές πεποιθήσεις τοῦ συγκεκριμένου ἀτόμου. Γνωρίζω ὅτι ἡ θέσις μου αὐτή θά συναντήσει τήν ἀντίδραση ἐκείνων πού δέν τήν ἀποδέχονται, ἐπειδή τοποθετοῦν στήν ἴδια μοίρα τίς φιλοσοφικές των ἀντιλήψεις μέ τίς χριστιανικές ἀρχές τῆς θείας ἀποκαλύψεως. Γι` αὐτό καί ἰσχυρίζονται ὅτι δέν ἔχουμε τό δικαίωμα οἱ χριστιανοί νά ἐπιβάλουμε, σέ τελευταία ἀνάλυση, τίς ἀρχές τῆς χριστιανικῆς ἠθικῆς πάνω στήν ἠθική ἰατρική δεοντολογία, ἐξαναγκάζοντας κατά κάποιο τρόπο στήν ἀποδοχή τους καί ἐκείνους πού δέν τίς ἀσπάζονται. Κατ` ἀρχήν θά ἤθελα νά παρατηρήσω ὅτι δέν ἐπιβάλουμε τίποτε καί δέν ἀναγκάζουμε κανένα νά ἀποδεχθῆ τίς ἀρχές μας. Τό ζήτημα τῆς ἠθικῆς ἰατρικῆς δεοντολογίας δέν εἶναι τῆς ἀποκλειστικῆς μας ἁρμοδιότητος. Μ` αὐτό ἔχουν καταπιασθῆ παγκόσμιοι ἰατρικές ἑνώσεις καί κυβερνήσεις. Ἐμεῖς, ὅπως καί πολλοί ἄλλοι, προσφέρομε τή συμβολή μας στήν ἀντιμετώπιση πρακτικῶν προβλημάτων, χωρίς νά ἐπιδιώκουμε τήν ἐπιβολή τῶν ἀπόψεών μας, καίτοι τίς κρίνομε αὐθεντικές, ὀρθές καί ἀναγκαῖες. Ὅμως κάθε δεοντολογία εἶναι ὑποχρεωμένη νά καταρτίσει κανόνες, νά διατυπώσει ἀρχές, νά συστήσει συμπεριφορές πού ἀναπόφευκτα ἐπηρεάζονται καί ἀπό τίς θρησκευτικές πίστεις ἐκείνων πού τίς καταρτίζουν καί ἐκείνων πρός τούς ὁποίους ἀπευθύνονται. Καί ἐπειδή ὁ λόγος σήμερα δέν εἶναι γιά την ἠθική ἰατρική δεοντολογία τῶν ἐσκιμώων τοῦ Βορρᾶ ἤ τῶν πυγμαίων τῆς Γῆς τοῦ Πυρός, ἀλλά γιά τήν ἠθική τῶν Ἑλλήνων ἤ καί τῶν Εὐρωπαίων ἰατρῶν, θά ἦταν ἀνέρειστη καί ἄδικη κάθε γνώμη πού θά ἀνάγκαζε τά διεθνῆ ἤ καί τά ἐθνικά ὄργανα τῆς δεοντολογίας νά ἀγνοήσουν αὐτό πού συνιστᾶ τό βάθρο τοῦ πολιτισμοῦ μας καί διέπει κατά βάσιν τήν κοσμοαντίληψή μας.

Μέ αὐτή τή σκέψη ἀπεφάσισα νά σᾶς ἀπασχολήσω μέ ὁρισμένα σημεῖα τῆς ἠθικῆς ἰατρικῆς δεοντολογίας, σάν συμβολή μου στή διατύπωση τοῦ κώδικα πού, ὅπως γνωρίζω, προετοιμάζεται γιά τίς χῶρες-μέλη τῆς Ε.Ε., σύμφωνα μέ τίς ἐπιταγές τῶν χωρῶν αὐτῶν καί τίς σημερινές συνθῆκες. Στή χώρα μας ἔχει ἤδη γίνει σχετική προεργασία στόν τομέα αὐτόν. Παράλληλες κινήσεις γίνονται καί σέ ἄλλες εὐρωπαϊκές χῶρες, ὅπως στή Γαλλία π.χ., ὅπου συζητοῦνται σχέδια νόμων ἤ καί διατάξεις ἰσχυόντων νόμων γιά τή Βιο-ηθική, πού ἀναφέρονται ἰδιαίτερα στήν ἔρευνα καί στήν ἄσκηση τῆς ἰατρικῆς, χωρίς νά θίγεται τό δικαίωμα στήν ἐπιστήμη, ἀλλά καί χωρίς νά τίθεται σέ διακινδύνευση ἡ ἀνθρώπινη ζωή καί ἀξιοπρέπεια. Πρόκειται γιά μιά προσπάθεια συλλογικῶν ὀργάνων πού συγκεντρώνει τό ἐνδιαφέρον ὄχι μόνο τῶν ἄμεσα εἰδικῶν ἀλλά ἑνός εὐρυτέρου κύκλου ἐπιστημόνων, πού διαθέτουν εὐαισθησίες γιά θέματα πού ἅπτονται τῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων καί ἀποβλέπουν στήν ἀποσόβηση κινδύνων πού ἀπειλοῦν τόν ἄνθρωπο. Ἤδη ἡ World Medical Association πού ἀντικατέστησε τήν προπολεμική Association Professionelle Internationale des Medecins ἔχει στό ἐνεργητικό της ἀπό τό 1948 μέχρι σήμερα ἕνα πλῆθος ἀπό διακηρύξεις, κώδικες καθηκόντων, κανόνες συμπεριφορᾶς, βασικές ἀρχές ἰατρικῆς μέριμνας ἐν καιρῷ εἰρήνης καί ἐν καιρῷ πολέμου κ.λ.π., πού ἀποσκοποῦν στή λεπτομερέστερη περιγραφή καί καταγραφή τῶν κοινῶς ἀποδεκτῶν πλαισίων μιᾶς ἠθικῆς ἰατρικῆς δεοντολογίας. Ὅμως ἐγώ σήμερα ἐδῶ δέν πρόκειται νά ἀσχοληθῶ διεξοδικά μέ τή δεοντολογία τοῦ ἰατρικοῦ λειτουργήματος ἐν γένει. Θά προσπαθήσω νά καταθέσω μερικές ἀπόψεις μου ὡς ἐκκλησιαστικοῦ ἀνδρός, ἐν εἴδει ἠθικῶν κριτηρίων, γιά τήν περαιτέρω ἀξιοποίησή των σέ σχέση μέ τήν ἠθική πλευρά τῶν ἰατρικῶν προβλημάτων. Δέν θά ἐξαντλήσω τό θέμα, μόνον μερικά σημεῖα θά θίξω πού, κατά τήν γνώμη μου, ἔχουν βαρύτητα καί δέν μποροῦν νά ἀγνοηθοῦν σέ μιά σφαιρική θεώρηση τῶν προβλημάτων πού γεννᾶ ἡ ἐπιστημονική πρόοδος τῆς ἰατρικῆς ἐπιστήμης τοῦ καιροῦ μας.

1. Μέ βάση τή χριστιανική ἠθική θεωρῶ κορυφαία καί ἀδιαπραγμάτευτη τήν ἐσωτερική ἀξία τοῦ κάθε ἀνθρώπου ὡς πολυσημάντου, ἀνεπαναλήπτου, ἀνεκτιμήτου καί μοναδικοῦ ὄντος ἐπί τῆς γῆς. Ἡ ἀξία αὐτή προέρχεται ἀπό τό γεγονός ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἡ ἔμψυχη εἰκόνα τοῦ Θεοῦ, ἡ τιμηθείσα μάλιστα μέ τή θεία ἐνσάρκωση στό πρόσωπο τοῦ Θεανθρώπου Ἰησοῦ Χριστοῦ. Κατά τούς πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ὁ ἄνθρωπος εἶναι "ἐν σμικρῷ μέγας" (Μ. Βασίλειος) καί "Θεός περιπολῶν ἐν σαρκί" (Μ. Ἀθανάσιος). Ἡ ἀναγνώριση τῆς θεμελιώδους αὐτῆς ἀρχῆς συνεπάγεται ἀβίαστα καί τήν ἀναγνώριση στόν κάθε ἄνθρωπο τοῦ δικαιώματός του νά ἀπολαμβάνει σεβασμοῦ καί τιμῆς τόσο γιά τή ζωή του, ὅσο καί γιά τήν ἀνθρώπινη ἀξιοπρέπειά του. Τό δικαίωμα αὐτό εἶναι ἀπόλυτο καί συνιστᾶ ἀσφαλῆ ὁδηγό κάθε πρωτοβουλίας πού ἔχει σάν ἀντικείμενό της τόν ἄνθρωπο καί τήν ὑγεία του. Ἡ ζωή ἑπομένως τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἀγαθό ἀπαραβίαστο καί ἀπόλυτα σεβαστό, γι` αὐτό καί τό δικαίωμα στή ζωή προηγεῖται τοῦ δικαιώματος στή σωματική ἀκεραιότητα, πράγμα πού πρέπει νά τηρεῖται ἰδίως στίς περιπτώσεις μεταμοσχεύσεων, τά κριτήρια τῶν ὁποίων ἐπιβάλλεται νά εἶναι ἀντικειμενικά καί ἀπολύτως ἀσφαλῆ. Ἀλλιῶς ὑπάρχει κίνδυνος καταχρήσεων σέ βάρος τοῦ ζωντανοῦ δότη, ἐάν αὐτός εἶναι πρόσωπο ἀνυπεράσπιστο. Ἐπίσπευση τοῦ θανάτου του ἤ παραπλανητική βεβαίωσή του πρέπει νά ἀπαγορεύονται. Ἀπό τήν ἴδια ἀρχή ἀπορρέει καί ἡ ἀνάγκη νά ἐπιτρέπεται στίς περιπτώσεις αὐτές ἡ ἀφαίρεση μόνον διδύμων ὀργάνων, καί πάντοτε ὕστερα ἀπό γραπτή καί ἀνεπηρέαστη συγκατάθεση τοῦ δότη, πού θά δίδεται μέ πλήρη γνώση τῶν συνεπειῶν της. Ἀλλά καί ἡ ἀφαίρεση αὐτή θά πρέπει νά μήν μπορεῖ νά ἀλλοιώσει τήν ψυχική ἤ βιολογική του ὑπόσταση. Παράλληλα καί ὅταν ἡ ἀφαίρεση ὀργάνων γίνεται μετά τό θάνατο τοῦ δότη, θά πρέπει νά λαμβάνεται πρόνοια γιά τήν ἐξασφάλιση τοῦ ὀφειλομένου σεβασμοῦ στό ἀνθρώπινο σῶμα καί τοῦ ἀποκλεισμοῦ κάθε εἴδους ἐκμετάλλευσης, ἰδίως ἐμπορικῆς. Οἱ δύο βασικές ἀρχές πού διέπουν τίς μεταμοσχεύσεις, ἤτοι ἡ δωρεάν παροχή ὀργάνων καί ἡ γραπτή συναίνεση τοῦ δότη, εἶναι ἀπόρροια τῆς θεμελιώδους ἀρχῆς τῆς ἀξίας τοῦ ἀνθρώπου, καί γι` αὐτό ἔχουν καί αὐτές ἀπόλυτο χαρακτήρα. Κρούσματα ἀντίθετης πρακτικῆς ἔχουν δυστυχῶς ἀναφερθῆ. Μέχρι καί στυγερά ἐγκλήματα σέ βάρος νέων καί ἀνυπεράσπιστων ἀνθρώπων ἀπό τήν Ἀσία ἔχουν καταγγελθῆ, πού ἀποβλέπουν στήν ἐξασφάλιση τῶν ἀναγκαιούντων ὑγιῶν ὀργάνων, πού πωλοῦνται σέ πλούσιους λῆπτες, ὕστερα ἀπό προσεκτική ἐπιλογή, καί σέ ἁδρά τιμή. Ἡ χρησιμοποίηση ἐξάλλου προϊόντων τοῦ ἀνθρωπίνου σώματος καί μάλιστα ἐμβρύων γιά σκοπούς καλλωπιστικούς καί ἄλλους, ἀποτελεῖ βάναυση καί ἐγκληματική ἀσέβεια πρός τό πρόσωπο τοῦ ἀνθρώπου καί δείχνει τό μέγεθος τῆς ἐφευρετικότητος ἐκείνων πού μποροῦν νά μεταβάλουν τά ἐπιστημονικά των ἐργαστήρια σέ θαλάμους ἐκτελέσεως ἀνθρωπίνων ὑπάρξεων πού ὡστόσο διεκδικοῦν δικαιώματα στή ζωή. Τά ἴδια ἰσχύουν καί γιά τήν ἀποτρόπαιη μελλοντική πρόβλεψη "δημιουργίας" κλωνοποιημένων ὄντων χωρίς ἐγκέφαλο, μόνο καί μόνο πρός ἐξασφάλισιν ὀργάνων γιά μεταμόσχευση.
2. Μιά παράλληλη πρός τήν προηγούμενη καί ἐξίσου θεμελιώδης ἠθική ἀρχή εἶναι καί ἐκείνη πού ἔχει σχέση μέ τήν ἔναρξη καί μέ τή λήξη τῆς ζωῆς. Μπορεῖ βέβαια οἱ ἐπιστήμονες νά ἐρίζουν σήμερα ὡς πρός τήν ὁριοθέτηση τῶν δύο αὐτῶν ἀκραίων πόλων, μεταξύ τῶν ὁποίων ἀνελίσσεται ἡ παρουσία τοῦ ἀνθρώπου ἐπί τῆς γῆς, ὅμως δέν μπορεῖ παρά νά εἶναι συμβατικά καί γι` αὐτό καί διαφυλονικούμενα, κάθε φορά τά ἐπιστημονικά ὅρια πού ἀναγνωρίζουν νομικά τήν ἀρχή τῆς ζωῆς. Ἡ ἠθική ἀντίληψη εἶναι ὅτι ζωή ὑπάρχει ἀπό τή στιγμή τῆς σύλληψης, τό δέ ἔμβρυο ἀπό τήν πρώτη ἡμέρα, καί ὄχι ἀπό τή 12η ἤ τή 15η, ζεῖ καί δικαιοῦται αὐτῆς τῆς ἠθικῆς ἀναγνώρισης καί προστασίας. Ἑπομένως κάθε ἐπέμβαση σέ βάρος του μέ τό πρόσχημα εἴτε ὅτι δέν ζεῖ, εἴτε ὅτι δέν ἔχει συντελεσθῆ ἠ ὀργανογένεση στό σῶμα του εἴτε ὅτι ἀποτελεῖ ἐξάρτημα τοῦ μητρικοῦ σώματος εἶναι ἀπό ἄποψη ἠθική ἀπόβλητη καί ὁ κόσμος κάτω ἀπό τήν πίεση τῶν βασανιστικῶν συνεπειῶν τῶν ἀλογίστων ἐκτρώσεων ἀρχίζει σιγά-σιγά νά τό κατανοῆ καί νά διεκδικεῖ γιά λογαριασμό τῶν ἐμβρύων τά δικαιώματά των. Στά ἴδια πλαίσια ὀφείλει νά κινεῖται καί ἡ προγενετική διάγνωση, γιατί ἀλλιῶς μετατρέπεται σέ μιά ἐπιλεκτική πρακτική ἀνοσίας ἐπέμβασης τοῦ ἀνθρώπου στό ἔργο τῆς δημιουργίας, μέ συνακόλουθη συνέπεια τήν ἀνατροπή τῆς φυσικῆς τάξεως τοῦ κόσμου. Ἡ δυνατότητα τῆς ἐπιλογῆς τοῦ φύλου κατά προαίρεσιν, πού λέγεται ὅτι πολύ σύντομα θά εἶναι στή διάθεση τῶν μελλοντικῶν γονέων, καί ἡ χρησιμοποίηση αὐτῆς τῆς δυνατότητος γιά τήν ἱκανοποίηση ἐγωιστικῶν ἐπιδιώξεων καί σκοπῶν περικλείει μέγιστους κινδύνους, οἱ ὁποῖοι σέ συσχετισμό μέ τήν ἐπιτευχθεῖσα ἤδη ἐξιχνίαση τοῦ γενετικοῦ κώδικα καί τοῦ DNA ἀπειλοῦν ἤδη τήν ἀνθρώπινη φυλή σέ περίπτωση πού θά χρησιμοποιηθοῦν γιά στόχους π.χ. πολιτικοστρατιωτικούς πού κεῖνται ἔξω ἀπό τά νόμιμα καί θεμιτά ὅρια τῶν ἀνθρώπινων ἐπιδιώξεων.

Ἀλλά καί τό ζήτημα τῆς λήξεως τῆς ζωῆς, τό μεγάλο πρόβλημα τοῦ θανάτου, συγκεντρώνει μιά σειρά ἀπό ἐπιμέρους ζητήματα πού κινοῦνται σέ εὐρύ πεδίο, ἀπό τῆς εὐθανασίας μέχρι τῆς οὐσιαστικῆς κατάπαυσης τῶν λειτουργιῶν τοῦ ὀργανισμοῦ κατά τρόπον φυσιολογικόν. Δίκες πού ἔχουν γίνει στό ἐξωτερικό ἐναντίον ἰατρῶν ἤ νοσοκόμων πού ἐφήρμοσαν εὐθανασία τῆς μιᾶς ἤ τῆς ἄλλης μορφῆς ἀπέδειξαν ὅτι τό πρόβλημα αὐτό δέν εἶναι εὔκολο, ἐπειδή καί αὐτοί πού τοποθετοῦνται ὑπέρ τῆς εὐθανασίας ἰσχυρίζονται ὅτι μεριμνοῦν ἔτσι γιά τόν ἀξιοπρεπέστερο θάνατο τοῦ ἀσθενοῦς των. Γι` αὐτό θά πρέπει νά ἀναζητηθῆ ἕνα ἄλλο κριτήριο ἐδῶ, καί ὄχι ἁπλῶς ὁ σεβασμός στή ζωή καί στήν ἀξιοπρέπεια. Καί τό κριτήριο πρέπει νά εἶναι ὅτι κύριος τῆς ζωῆς καί τοῦ θανάτου εἶναι ὁ Θεός, πού μόνος αὐτός χορηγεῖ τή ζωή καί μόνος αὐτός τήν ἀφαιρεῖ. Τά κείμενα τῆς ἰατρικῆς δεοντολογίας τονίζουν τό καθῆκον τοῦ ἰατροῦ νά σώζει τή ζωή. Ὅμως ἀποδεικνύεται ὅτι αὐτό δέν ἐπαρκεῖ. Πρέπει νά ἀναγνωρισθῆ ἐπιπλέον ὅτι κανείς δέν ἔχει τό δικαίωμα νά ἀφαιρεῖ κάτι πού δέν εἶναι δικό του. Ἀπό αὐτή τήν ἀρχή ἀπορρέει καί ἡ ἄρνηση στόν καθένα τοῦ δικαιώματος νά διαθέτει ὅπως αὐτός θέλει τή ζωή του θέτοντάς την σέ κίνδυνο. Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος τονίζει "οὐκ ἐστέ ἑαυτῶν, ἠγοράσθητε γάρ τιμῆς".

3. Μέ βάση τίς δύο προηγούμενες ἀρχές μποροῦμε νά ὑποστηρίξουμε ὅτι ἡ ἰατρική ἔρευνα δέν εἶναι οὔτε ἀπεριόριστη οὔτε ἀνεξέλεγκτη. Εἶναι ἀλήθεια ὅτι ἡ πρόοδος τῆς ἰατρικῆς ἔχει θεμελιωθῆ πάνω στήν ἔρευνα, πού δέν μπορεῖ παρά νά περάσει ἀπό τόν πειραματισμό στόν ἄνθρωπο. Ὅμως ἡ ἔρευνα αὐτή, εἴτε ἔχει σκοπό της τή θεραπεία συγκεκριμένης νόσου εἴτε ἀποβλέπει γενικότερα στήν προαγωγή τῆς ἐπιστήμης, ὀφείλει πάντοτε νά λαμβάνει ὑπ` ὄψιν της τίς ἠθικές ἀρχές καί τίς πνευματικές ἀξίες, ὅπως αὐτές βιώθηκαν καί βιώνονται σήμερα στόν εὐρωπαϊκό χῶρο, καί ἰδίως τό σεβασμό στό ἀνθρώπινο πρόσωπο καί στήν ἀξιοπρέπειά του. Πειράματα στό ἔμβρυο, δοκιμές φαρμάκων σέ ἐθελοντές, παρατηρήσεις σέ ἀρρώστους, ὅλα ὑπόκεινται στόν πειρασμό νά ὑποταχθοῦν στίς ἀνάγκες τῆς ἔρευνας ἀντί οἱουδήποτε τιμήματος χωρίς ἐγγυήσεις γιά τούς ἐθελοντές οὔτε γιά τίς συνθῆκες διεξαγωγῆς τῶν πειραμάτων, τό εἶδος καί τίς συνέπειές των γιά τήν ὑγεία ἤ καί γιά τή ζωή τῶν πειραματοζώων. Καί ἐδῶ ὁ κίνδυνος καταχρήσεων ἐλλοχεύει, καθώς ἐμφιλοχωροῦν ἀντιλήψεις, ὅπως ἡ ἐμπορικοποίηση τῶν πειραμάτων, ἡ υἱοθέτηση ἀπάνθρωπων μεθόδων πειραματισμῶν πάνω στό σῶμα ἐπί ἀτόμων πού δέν ἔχουν συνείδηση τῶν ἐνεργουμένων κ.λ.π. 'Εξάλλου εἶναι λογικό νά τηροῦνται καί ἐδῶ ὁρισμένες διαδικασίες, ὅπως ἡ προηγούμενη γραπτή συγκατάθεση τοῦ ἐθελοντῆ, ἀφοῦ τοῦ ἐξηγηθοῦν οἱ κίνδυνοι, καί κυρίως ἡ ἀπαγόρευση διεξαγωγῆς πειραμάτων ἐπἰ ἀνθρώπων, ἄν προηγουμένως δέν διεξήχθησαν τά ἴδια πειράματα ἐπί ζώων μέ κατ' ἀρχήν θετικά ἀποτελέσματα.

Στίς περιπτώσεις αὐτές ἄν ἡ τεχνική ὑπερκεράσει τήν ἠθική, θά συμβῆ ἐκεῖνο πού ὅλοι ἀπεύχονται: θά ὑποταχθῆ τελικά ὁ ἄνθρωπος σέ ἐφαρμογές ἀπάνθρωπες καί ὁ ἀπένταντί του σεβασμός θά ἐξαερωθεῖ καί τελικά θά ἐκλείψει. Τό ἴδιο θά συμβῆ καί ἄν ληφθοῦν μαζικά ἀναγκαστικά μέτρα ἐναντίον κατηγοριῶν ἀσθενῶν, ὅπως π.χ. αὐτοί τοῦ AIDS, πράγμα πού θά ὁδηγήσει στή δημιουργία γκέτο καί σέ μιά ἀντικοινωνική, ἀπάνθρωπη καί ἀντιχριστιανική συμπεριφορά ἀπέναντι τῶν ἀσθενῶν. Στήν Κούβα διά νόμου ἐπεβλήθη ὑποχρεωτική ἐξέταση ὅλου τοῦ πληθυσμοῦ γιά τήν ἐξακρίβωση τῶν θυμάτων τῆς ἀρρώστιας αὐτῆς. Οἱ εὑρεθέντες νά εἶναι φορεῖς θετικοί τῆς νόσου, ἐγκλείονται σέ ἀπομονωμένους χώρους καί καθίστανται ἀνίκανοι νά τή μεταδώσουν. Οἱ ἁρμόδιοι ἐξήγησαν ὅτι τό μέτρο ἐλήφθη ἀφ' ἑνός μέν γιά τή νοσηλεία τῶν ἴδιων τῶν ἀσθενῶν, ἀφ' ἑτέρου δέ γιά τήν προστασία τοῦ ὑγιοῦς πληθυσμοῦ. Ὅμως σοβαρά μπορεῖ νἀ ἀμφισβητήσει τήν ἠθικότητα μιᾶς τέτοιας ἀπόφασης ἐκεῖνος πού θά ξεκινοῦσε ἀπό ἠθικές βάσεις γιά νά προσδιορίσει τή στάση του ἀπέναντι καί σ' αὐτό ἀκόμη τό φαινόμενο τῆς μαζικῆς ὑστερίας ἐναντίον τῶν φορέων τῆς θανατηφόρου ἀρρώστιας. Στήν Εὐρώπη παρόμοιες πρακτικές ἀπεκλείσθησαν, καθώς ἐπίσης καί οἱ ἔλεγχοι στά σύνορα, ἐπειδή ἐκρίθη ὅτι μεγαλύτερη ἀξία ἔχει ὁ σεβασμός στήν προσωπικότητα τοῦ ἀνθρώπου καί στήν ἐλευθερία του, παρά ἡ μέριμνα γιά τήν προφύλαξη τοῦ πληθυσμοῦ ἀπό μία μόλυνση, πού μπορεῖ νά ἐπιδιωχθῆ μέ ἄλλους τρόπους περισσότερο ἀνθρώπινους καί ὑγιεῖς.

4. Στόν τομέα τῆς γενετικῆς τά ἠθικά προβλήματα εἶναι ἐξόχως λεπτά καί δυσεπίλυτα. Ἐδῶ θά πρέπει νά τονισθεῖ ὅτι ἰατρικές πρακτικές στόν τομέα τῆς ἀναπαραγωγῆς δέν θά πρέπει νά ἀναιροῦν τούς σκοπούς τοῦ γάμου καί τίς οὐσιώδεις ἰδιότητές του οὔτε νά ὑποκαθιστοῦν τό ρόλο τῶν συζύγων ἤ νά ἀσκοῦν ἐξουσία πάνω στή ζωή καί στήν ταυτότητα τοῦ ἐμβρύου, γιατί ὁ σκοπός δέν ἁγιάζει τά μέσα. Ὁ κάθε ἰατρός ὀφείλει νά ἀπέχει ἀπό κάθε ἐπιδίωξη ἤ μορφή βιομηχανοποίησης τῆς διαδικασίας ἀναπαραγωγῆς, καθώς καί ἀπό κάθε χρησιμοποίηση τῆς νέας γενετικῆς τεχνολογίας γιά πολιτικούς ἤ στρατιωτικούς σκοπούς. Μέ αὐτά ἀναφέρομαι στήν τεχνητή γονιμοποίηση, στίς φέρουσες μητέρες, στά παιδιά τοῦ σωλήνα, καί σέ ἄλλες πρακτικές πού κατά τά τελευταῖα αὐτά χρόνια συνεχῶς ἐμφανίζονται καί ἀπό τό πειραματικό στάδιο μεταπηδοῦν στήν καθημερινή ἐφαρμογή. Ἡ βοήθεια τῆς ἰατρικῆς ἐπιστήμης στά μή δυνάμενα διά τῆς φυσιολογικῆς ὁδοῦ νά ἀποκτήσουν παιδιά ζευγάρια θά πρέπει νά περιορίζεται μέχρι τοῦ σημείου πού δέν καταργοῦνται οἱ σκοποί τοῦ γάμου. Κατά συνέπειαν πρακτικές πού συνιστοῦν τέτοια ἀναίρεση πρέπει νά ἀποφεύγονται, ἐπειδή κατά τή χριστιανική ἠθική ἡ ἀπόκτηση παιδιῶν μέσα σέ νόμιμο γάμο δέν θεωρεῖται ἀποκλειστικῶς καί μόνος σκοπός τοῦ γάμου, ὥστε σ' αὐτό τό σκοπό νά ὑποτάσσονται ὄλοι οἱ ἄλλοι.

Πέραν αὐτῶν οἱ διαδικασίες πού συνάπτονται μέ τή γενετική σφαίρα, καί ὅταν ἀκόμη εἶναι νόμιμες ἐνδέχεται νά μήν εἶναι ἠθικές. Γι' αὐτό πρέπει νά ἀναγνωρισθῆ στόν ἰατρό, στή μαία καί στή νοσοκόμο τό δικαίωμα νά ἀρνηθοῦν τήν προσφορά ὑπηρεσιῶν, ὅταν αὐτές ἔρχονται σέ ἀντίθεση μέ τίς προσωπικές των ἠθικές ἀρχές. Σάν παράδειγμα θά ἔφερνα τίς ἀμβλώσεις, πού σήμερα ἐπιτρέπονται ὑπό προϋποθέσεις ἀπό τό νόμο στήν πατρίδα μας. Δέν παύουν ὅμως ἐξ ἐπόψεως ἠθικῆς νά εἶναι ἔγκλημα φόνου ἐναντίον ἀθώας καί ἀνυπεράσπιστης ζωῆς. Κανείς νόμος δέν μπορεῖ ποτέ νά ὑποχρεώσει κάποιον νά παραβῇ τίς ἠθικές του ἀρχές. Στήν Ἑλλάδα αὐτό εἶναι καθιερωμένο ἀπό τά χρόνια τοῦ Εὐριπίδη, πού ὑπεραπίσθηκε στήν τραγωδία του " Ἰφιγένεια ἐν Ταύροις " τό ἠθικό δικαίωμα τῆς ταφῆς καί ὅταν αὐτό ἐθεωρεῖτο παράνομο.

5. Τέλος, ἡ ἀνάπτυξη προσωπικῆς σχέσεως ἐμπιστοσύνης μεταξύ ἰατροῦ καί ἀσθενοῦς εἶναι ἀπόρροια τῆς ἀναγνώρισης τῆς ἀξίας τοῦ ἀνθρώπινου προσώπου. Ὁ ἄρρωστος πρέπει νά ἔχει τό δικαίωμα τῆς ἐλεύθερης ἐπιλογῆς τοῦ ἰατροῦ του, καί ὁ ἰατρός ὀφείλει νά ἀνταποκρίνεται στήν ἐκδηλούμενη αὐτή ἐμπιστοσύνη. Ὅμως δέν εἶναι ἠθικό τό νά ἐπιχειρεῖ ὁ ἰατρός ἐρειδόμενος ἐπί τῆς ἀμοιβαίας αὐτῆς ἐμπιστοσύνης νά ἐπιβάλει στόν ἀσθενή του τίς ἐπαγγελματικές, φιλοσοφικές, ἠθικές ἤ πολιτικές του ἀντιλήψεις κατά τήν ἄσκηση τοῦ ἔργου του. Ὀφείλει νά προσφέρει ἀδιακρίτως πρός ὅλους τίς ὑπηρεσίες του, ἡ δέ ἄρνησή του νά τό πράξει γιά λόγους ἄσχετους πρός τήν ἐπιστημονική του ἐπάρκεια καί τήν περιστασιακή φυσική του ἀδυναμία δέν συνιστᾶ ἁπλῶς ἀντιδεοντολογική συμπεριφορά, ἀλλά ἀνήθικη ἐνέργεια. Ἡ σχέση ἐμπιστοσύνης ἐπιβάλλει ἐξάλλου τήν ἀποκάλυψη στόν ἄρρωστο κάθε λεπτομέρειας πού ἔχει σχέση μέ τήν πορεία τῆς ἀρρώστιας καί τήν ἐφαρμοζόμενη ἀγωγή. Θά δεχόμους σέ εἰδικές ἤ ἐπείγουσες περιπτώσεις τήν παράλειψη αὐτοῦ τοῦ καθήκοντος, ἰδίως ὄταν ἡ ἀποκάλυψη τῆς πλήρους ἀλήθειας στόν ἀσθενή εἰκάζεται ὅτι θά προκαλέσει τήν ψυχολογική κατάρρευσή του. 'Από τήν ἴδια σχέση ἀπορρέει καί τό καθῆκον τοῦ ἰατροῦ γιά τήν τήρηση τοῦ ἰατρικοῦ ἀπορρήτου, πού δέν λύνεται οὔτε μέ τό θάνατο τοῦ ἀσθενοῦς οὔτε μέ τό θάνατο τοῦ ἰατροῦ. Ὅμως δέν συνιστᾶ νομίζω παραβίαση τοῦ ἰατρικοῦ ἀπορρήτου ἡ σέ ἐπιστημονικό ἐπίπεδο συνεργασία μέ ἄλλους ἰατρούς μέ βάση τά εὑρήματα τῆς νόσου καί μέ σκοπό τή θεραπεία της. Τό ἴδιο πρέπει νά ἰσχύσει καί ὅταν τά ἴδια εὑρήματα χρησιμοποιοῦνται ἀνωνύμως γιά τήν προαγωγή τῆς ἰατρικῆς ἔρευνας.

Τό ἐρώτημα πού ἀναπηδᾶ τώρα εἶναι πῶς θἀ ἐξασφαλισθῇ ἡ ἰατρική ἠθική. Σέ πολλές χῶρες ὑπάρχουν γιά τό σκοπό αὐτό ἐπιτροπές Ἠθικῆς (Comites d’ ethique) πού εἴτε ἐλέγχουν τά ἐρευνητικά προγράμματα, ὅταν αὐτά γίνονται σέ ἀνθρώπινο ὑλικό, ἤ συζητοῦν καί ἀποφασίζουν ἐπί συγκεκριμένων περιπτώσεων ἀρρώστων. Τίς ἐπιτροπές αὐτές συγκροτοῦν ἰατροί, θεολόγοι,φιλόσοφοι, νομικοί. Στή χώρα μας ἔχει στό παρελθόν προταθῇ ἡ σύσταση τέτοιων Ἐπιτροπῶν, χωρίς ὅμως ἀποτέλεσμα. Ὁ καθηγητής κ. Σ. Δοξιάδης ἔχει ὑποστηρίξει αὐτή τή λύση μόνο γιά τίς πιό πάνω δύο ὁμάδες καί ὄχι καί γιά τή ρύθμιση σχέσεων ἰατρῶν μεταξύ των ἤ αὐτῶν καί τοῦ ἄλλου ὑγειονομικοῦ προσωπικοῦ. Κατά τόν καθηγητή, ἡ λύση αὐτή εἶναι ἀναγκαία γιά 4 λόγους, πού εἶναι: α) Οἱ πρόοδοι τῆς ἰατρικῆς κατά τά τελευταῖα χρόνια, πού τήν ἔκαναν καί περισσότερο ἀποδοτική ἀλλά καί περισσότερο ἐπικίνδυνη. β) Ἡ μεγαλύτερη παρέμβαση τοῦ κράτους στήν προαγωγή τῆς ὑγείας, πού σημαίνει μεγαλύτερη ἐπέμβασή του στήν ἰδιωτική ζωή, ἄρα σύγκρουση κοινωνικοῦ συμφέροντος καί ἀτομικῆς ἐλευθερίας. γ) Τά ἐρωτήματα πού δημιουργοῦνται, γιά τίς πηγές καί τήν κατανομή τῶν κρατικῶν πόρων στόν τομέα τῆς ὑγείας, καί δ) Οἱ πολῖτες ἔχουν περισσότερες γνώσεις σέ θέματα ὑγείας, περισσότερες προσδοκίες καί πολύ μεγαλύτερες ἀπαιτήσεις ἀπό τόν ἰατρό σάν ἄτομο καί ἀπό τίς ὑπηρεσίες ὑγείας. Ἐκτός ὅμως ἀπό τά ἀνωτέρω μεγαλύτερη σημασία ἔχει ἡ ἀνάγκη προστασίας τοῦ ἀνθρώπου ἀπό ἀνίερες ἐπεμβάσεις στήν προσωπική σφαίρα τῶν ἐσώτατων στοιχείων τῆς προσωπικότητός του καί διαφύλαξης τῆς ἀκεραιότητός του ἀπό καταχρήσεις πού ἐνδέχεται νά γίνουν ἐν ὀνόματι, κατά πρόσχημα μέν τῆς ἐπιστήμης, κατ' οὐσίαν ὅμως συμφερόντων, ἐπιδιώξεων καί ἐνεργειῶν πού θά ἀποβλέπουν στήν ἐπικυριαρχία ἐπί τῆς ἐλευθερίας του καί τοῦ ἀπαραβίαστου τοῦ προσώπου του. Σέ μιά ἐποχή, ὅπως ἡ ἰδική μας, ὅπου τόσος πολύς γίνεται λόγος γιά τά ἀνθρώπινα δικαιώματα, καί μόνον τό βάσιμο ἐνδεχόμενο πού προκύπτει ἀπό τήν ἀλόγιστη πρόοδο τῆς ἰατρικῆς τεχνολογίας γιά τυχόν ἐνέργειες ἤ παραλείψεις σέ βάρος τοῦ ἀνθρώπου, ἡ λήψη τῶν ὁποιωνδήποτε μέτρων τόσο γιά τήν ἐνεργοποίηση τῆς ἰατρικῆς συνείδησης, ὅσο καί γιά τήν ἀποτροπή ἤ καί τόν κολασμό κάθε παραβίασής της, νομίζω ὅτι εἶναι εύπρόσδεκτη καί ἐκ τῶν πραγμάτων ἐπιβαλλόμενη. Οἱ Ἐπιτροπές Ἠθικῆς παρά τόν σαφῶς γνωμοδοτικό τους χαρακτῆρα μποροῦν νά ἐξελιχθοῦν σέ ὄργανα κατευθύνσεως καί ἐλέγχου τῶν ἐπιστημονικῶν δραστηριοτήτων στόν τομέα τῆς ἰατρικῆς βιολογίας κυρίως καί τῆς γενετικῆς πού προδιαθέτουν γιά παραβιάσεις καί καταχρήσεις.

Ὅπως καί στήν ἀρχή ἐτόνισα, ἡ Ἠθική δέν εἶναι σύνολο κανόνων συμπεριφορᾶς οὔτε κώδικας περιπτώσεων ἀναλυτικά προβλεπόμενων, ἡ συμμόρφωση πρός τόν ὁποῖον νά συνιστᾶ τό ἠθικῶς δέον. Ἡ Ἠθική εἶναι κάτι περισσότερο ἀπό κανόνες καί κώδικες. Εἶναι στάση ζωῆς, εἶναι τρόπος ζωῆς, σέ τελευταία ἀνάλυση εἶναι κριτήριο γιά ὀρθή κάθε φορά τοποθέτηση ἐπί καιρίων προβλημάτων τοῦ καθ' ἡμέραν βίου. Ὅταν ὁ ἄνθρωπος, καί μάλιστα ὁ ἐπιστήμων, διαθέτει τό κριτήριο αὐτό, τότε εἶναι σέ θέση νά παίρνει τή σωστή στάση κάθε φορά ἀπέναντι στήν ἴδια τή ζωή. Τό Εὐαγγέλιο προσφέρει τέτοια αὐθεντικά καί ἀντικειμενικά κριτήρια. Γι' αὐτό, ἄν κανείς θέλει νά εἶναι ἠθικός, μέ τή χριστιανική ἔννοια τοῦ ὅρου, δέν μπορεῖ παρά νά ἀφήσει τό Εὐαγγέλιο νά ἐπηρεάσει ὅλο του τό εἶναι, σκέψη, βούληση, νόηση, διανοήματα καί διαβήματα. Τότε αὐτός ὁ ἄνθρωπος θά ἀναγεννηθῇ πνευματικά καί θά γίνει ὅλος φῶς καί ὅλος φωτιά καί ὄλος λαμπρότης καί ἀγαθοσύνη καί χάρις. Στά χέρια τέτοιων ἀνθρώπων ἡ ἐπιστήμη, καί ἡ πιό προωθημένη, γίνεται ἀληθινή σοφία, δημιουργία, εὐεργεσία καί δωρεά γιά τόν ἄνθρωπο καί γιά τή ζωή του. Οἱ καιροί μας δείχνουν πώς αὐτό πρέπει νά τό ἐπιδιώξουμε ὅλοι μας. Μέ τόν συγκεκριμένο τρόπο πού ἡ εὐαγγελική θεία ἀλήθεια ὑπαγορεύει καί ἐγγυᾶται.

Σήμερα οἱ ἐπιστήμονες διερωτῶνται ἄν ἡ ἐποχή μας μπορεῖ νά ξεπεράσει τά προβλήματα πού δημιουργεῖ ἡ δύναμη τοῦ χρήματος καί ἡ ἰσχύς τῆς ἐξουσίας στήν ἀνεξέλεγκτη δημιουργία ἐφαρμογῶν πού ἀντιστρατεύονται τό ἀνθρώπινο πρόσωπο. Ὅμως ὁ σεβασμός πρός τίς ἠθικές ἀξίες δέν πρέπει νά ἐπηρεάζεται ἀπό συμφέροντα καί ἄνομες σκοπιμότητες. Ὅσο δύσκολο καί ἄν εἶναι αὐτό, εἶναι ὡστόσο ἀπαραίτητο. Γι' αὐτό καί σᾶς ἀπευθύνω ἔκκληση νά παραμείνετε πιστοί στόν ὅρκο σας καί νά ἀντισταθῆτε στόν χείμαρρο τῆς σύγχυσης πού σᾶς ἀπειλεῖ.

Σᾶς εὔχομαι τή δύναμη τοῦ θεοῦ γιά νά ἀντιστέκεσθε στούς πειρασμούς, γιά νά προβάλλετε τίς ἀρχές σας. Ὁ Θεός νά εἶναι μαζί σας.


Εν Αθήναις τη 17η Αυγούστου 2000.

Ἡ πρόσφατη ἀπόφαση τῆς Βρεττανικῆς Κυβερνήσεως νά ἐπιτρέψει τά πειράματα ἐπί ἀνθρωπίνων ἐμβρυονικῶν κυττάρων πού προέρχονται ἀπό κλωνοποίηση τύπου Dolly προκάλεσε ἔντονη πολιτική καί ἰατρική διαμάχη, ἀλλά καί ἐπαναφέρει τήν ἀνάγκη νά τονισθεῖ, ὅτι τό ἠθικό κριτήριο εἶναι ἀνυπέρβλητα ἀνώτερο ἀπό τό ὅποιο ἐπιστημονικό ἐπίτευγμα.

Ἡ Ἐκκλησία μας, πού μεταξύ τῶν ἄλλων καθημερινά ζεῖ τό δράμα τῆς ἀσθένειας καί τήν ἀνάγκη γιά ὑγεία καί ζωή τόσων ἀνθρώπων, σκεπάζει μέ ὅλη της τήν φιλανθρωπία καί ἀγάπη κάθε ἐπιστημονική προσπάθεια πού προάγει τήν ὑγεία καί χαρίζει ἐλπίδα ζωῆς.

Ἐκφράζει, ὅμως καί τήν εὐαισθησία της στήν παράλληλη ἀνάγκη περιφρουρήσεως τῶν αἰωνίων ἠθικῶν καί πνευματικῶν ἀξιῶν. Ὁ ἄνθρωπος ὡς πρόσωπο ἔχει μεγαλύτερη ἀξία ἀπό τήν βιολογική ζωή. Ἀναγνωρίζουμε, ὅτι εἶναι πολύ δύσκολο νά ἀντισταθεῖ κανείς στά δεδομένα τῆς Ἐπιστήμης πού λειτουργοῦν ὡς τετελεσμένα γενικευμένης πρακτικῆς. Ἴσως ὅμως ἀποδειχθεῖ ὀλέθριο νά παραδοθοῦμε ἀμαχητί.

Κατόπιν τούτων :

α) Ἡ Ἐκκλησία μας ἐκφράζει τήν κατηγορηματική ἀντίθεσή της στήν διεξαγωγή πειραμάτων σέ ἀνθρώπινα ἐμβρυονικά κύτταρα. Αὐτό πού ἔτσι ὀνομάζεται ἐξυπονοεῖ τήν καταστροφή ὄχι ἐμβρυονικῶν κυττάρων ἀλλά ἀνθρωπίνων ἐμβρύων.

β) Ἡ ἄποψη, ὅτι τό ἀνθρώπινο πρόσωπο ἀρχίζει νά διαμορφώνεται ἀπό τήν 14η μέρα τῆς συλλήψεως, δίνει μέν ἄλλοθι στούς Βρεττανούς Ἐπιστήμονες, ἀλλά ἔχοντας σχολαστική προέλευση καί ὄχι ἐπιστημονική βάση, ἀποτελεῖ ὑποκειμενική πίστη καί αὐθαίρετη δοξασία. Ἡ Ἐκκλησία καί ἡ χριστιανική συνείδηση δέχονται τόν ἄνθρωπο ὡς πρόσωπο μέ αἰώνια καί ἀθάνατη προοπτική ἀπό τήν στιγμή τῆς συλλήψεώς του.

γ) Οἱ διακρίσεις ἀνάμεσα στούς ἀνθρώπους ὅλο καί περισσότερο αὐξάνουν. Ὅλα δείχνουν πώς ἡ πορεία τῶν κοινωνιῶν μας εἶναι καθαρά πλέον «εὐγονική» καί ρατσιστική. Ἡ προσπάθεια ὅμως βελτιώσεως τῆς ζωῆς δέν μπορεῖ νά περνάει ἀπό τήν καταστροφή ἑκατομμυρίων ἀνθρωπίνων ὑπάρξεων ἐμβρυϊκῆς ἡλικίας.

δ) Οἱ γνώσεις μας σχετικά μέ τίς συνέπειες τῆς κλωνοποιήσεως εἶναι ἐλάχιστες καί οἱ δυνατότητες προεκτιμήσεως τῶν ἐνεργειῶν μας μικρότερες. Γιά τόν λόγο αὐτόν, κάθε ἀπόφαση σχετική μέ τίς ἐφαρμογές καί τά πειράματα τῆς κλωνοποιήσεως πρέπει νά γίνεται μέ πολλή περίσκεψη, κοινή συμφωνία καί μεγάλο σεβασμό στίς ἀνθρώπινες ἀξίες. Ὁ κίνδυνος τῆς ἀντικειμενοποιήσεως τοῦ ἀνθρώπου καί τῆς χρήσεώς του ὡς ὑλικοῦ εἶναι πλέον ὁρατός.

ε) Ἀκόμη, ἡ κλωνοποίηση θά ἦταν δυνατόν νά ὁδηγήσει σέ οἰκονομική ἤ ὑποκείμενη σέ ἀνεξέλεγκτα συμφέροντα καί προγραμματισμούς θεώρηση τοῦ ἀνθρώπου. Θά μποροῦσε ἐπίσης νά παραδώσει τήν ἀνθρώπινη τύχη, τήν ἀξιοπρέπεια καί τό μέλλον στά χέρια κυβερνήσεων ἤ ἑταιρειῶν μέ ἀνήθικους καί ἰδιοτελεῖς σκοπούς ἤ ἀσύνετη καί ἐπιπόλαιη χρήση.

στ) Μία κοινωνία, πού εἶναι ο νόμος πλέον, νομιμοποιεῖ σήμερα, ὅτι ἀπαγόρευε χθές, ποιός μᾶς διαβεβαιώνει ὅτι δέν θά νομιμοποιήσει αὔριο, ὅ,τι ἀπαγορεύει σήμερα. Ποιός λοιπόν μπορεῖ νά μᾶς ἐξασφαλίσει ἀπό τόν κίνδυνο ἡ «θεραπευτική» κλωνοποίηση νά ἀποτελέσει τό ἐνδιάμεσο σκαλοπάτι γιά τήν «ἀναπαραγωγική» κλωνοποίηση τοῦ ἀνθρώπου;

ζ) Μήπως τελικά ἡ Βρεττανική Κυβέρνηση θέλει νά νομιμοποιήσει ἑτεροχρονισμένα κάτι πού ἔχει ἤδη γίνει καί ἡ ἴδια ἐδῶ καί καιρό γνωρίζει;

«Τά ὀφέλη γιά τήν ἀνθρωπότητα εἶναι τέτοια πού ξεπερνοῦν ὅποιους ἠθικούς ἐνδοιασμούς», δήλωσε ὁ Πρόεδρος τῆς Ἐπιτροπῆς Ὑγείας τῆς Βρεττανίας Λίαμ Ντόναλτσον. Οἱ ἠθικές ἀναστολές, ὅμως εἶναι τέτοιες πού ξεπερνοῦν κάθε «ὄφελος» γιά τήν ἀνθρωπότητα, ἀπαντᾶ ἡ Ἐκκλησία.

Ἐκ τῆς Ἀρχιγραμματείας τῆς Ἱερᾶς Συνόδου.