Φανατισμός
Η βίαιη διατύπωση του θρησκευτικού βιώματος σε βάρος των αλλοδόξων, ονομάζεται φανατισμός. Η λέξη ετυμολογείται από το λατινικό fanum: ιερό, τον οπαδό του fanum, το fanaticus, και το κίνημά του fanatismus. Μια ακριβέστερη εξελληνισμένη απόδοση θα μπορούσε να ήταν ο όρος "ζηλωτισμός", από την εβραϊκή μαχητική κίνηση των Ζηλωτών. Κύριο χαρακτηριστικό γνώρισμα του φανατισμού, είναι η προσφυγή στη βία για την προβολή και την επιβολή των θρησκευτικών δοξασιών των οπαδών του. Χρειάζεται να διεκρινισθεί ότι η σχέση του φανατισμού με τη θρησκεία είναι αμφίσημη. Παρότι ο φανατισμός ετυμολογείται και πιστοποιείται μέσα στο χώρο της θρησκευτικότητας, ωστόσο δεν ταυτίζεται με τη θρησκεία, παρόλο που ιστορικά και γλωσσικά σχετίζεται στενότατα με αυτήν. Απόδειξη αυτού του αδιάψευστου γεγονότος είναι ότι ο φανατισμός σημειώνεται σε άθρησκα κοινωνικο-πολιτικά συστήματα (ολοκληρωτισμός, εθνικοσοσοσιαλισμός, σταλινισμός κ.λπ.), τα οποία καταδιώκουν μάλιστα τη θρησκεία. Επιπλέον πρέπει να παρατηρηθεί ότι ο φανατισμός δεν ταυτίζεται με το μονοθεϊσμό, αφού οι σύγχρονοι οπαδοί του πολυθεϊσμού, φανατίζονται εξίσου, όπως και οι ομόλογοί τους της μονοθεϊστικής πλευράς, όπως καταδεικνύεται από τις αιματηρές διενέξεις μουσουλμάνων και ινδουιστών στη σημερινή ινδική χερσόνησο. Ακόμη οφείλουμε να σημειώσουμε ότι ο συγκρητισμός του ελληνορωμαϊκού κόσμου, δεν στερείται φανατισμού, όπως φαίνεται από τους διωγμούς σε βάρος των χριστιανών, όχι μόνο από την αυτοκρατορική εξουσία, αλλά και από τις λαϊκές μάζες, που λάτρευαν το συγκρητιστικό πάνθεο των μυστηριακών θρησκειών.
Οι νέοι φανατισμοί
1970 Στην Εκόν της Ελβετίας ο μονσινιόρ Λεφέβρ απορρίπτει το νέο τελετουργικό της Θείας Λειτουργίας που προβάλλει το Βατικανό και ιδρύει την αδελφότητα των Ιερέων Άγιος Πίος Ι', προπύργιο του παραδοσιακού καθολικισμού. Στη Λατινική Αμερική και κυρίως στη Βραζιλία, αυξάνονται οι αιρέσεις της Εκκλησίας των Αντβεντιστών και της Εκκλησίας της Πεντηκοστής, αλλά και οι λατρείες αφρικανικής προέλευσης.
1974 Στο Ισραήλ το κίνημα του Γκους Εμουνίμ (Ομάδα της Πίστης) αγωνίζεται εναντίον της επιστροφής εδαφών στους Παλαιστίνιους.
1975 Ο Γάλλος Κλοντ Βοριλιόν ιδρύει την αίρεση των Ραελιανών, που διακηρύσσει ότι θα προετοιμάσει την έλευση των εξωγήινων. - Στον εμφύλιο πόλεμο του Λιβάνου συγκρούονται ως το 1990 χριστιανοί με μουσουλμάνους, αλλά και μουσουλμάνοι σουνίτες, δρούζοι και σιίτες.
1977 Στο Ισραήλ ο θρησκευτικός συντηρητικός συνασπισμός του Μεναχέμ Μπέγκιν ανέρχεται στην εξουσία. - Ο Βραζιλιάνος Εντίρ Μασέντο ιδρύει την Παγκόσμια Εκκλησία της Βασιλείας του Θεού, που αριθμεί 6 εκατομμύρια πιστών.
1978 Ο νέος Πολωνός Πάπας Ιωάννης Παύλος Β΄ αγωνίζεται για το νέο εκχριστιανισμό.
1979 Στις ΗΠΑ ο ιεροκήρυκας Τζέρι Φάργουλ δημιουργεί την Ηθική Πλειοψηφία, εμπνεόμενος από τον προτεσταντικό φονταμενταλισμό. -Στο Ιράν ο Αγιατολλάχ Χομεϊνί καθιερώνει μια νέα ισλαμική δημοκρατία σιιτών. - Το Πακιστάν υιοθετεί το νόμο του Κορανίου, τη σαρία. Σουνίτες ισλαμιστές καταλαμβάνουν το μεγάλο τέμενος στη Μέκκα.
1980 Στην Αφρική η Μαυριτανία υιοθετεί τη σαρία. - Στο Αφγανιστάν οι μουτζαχεντίν αντιστέκονται στη σοβιετική κατοχή. - Στις ΗΠΑ εμφανίζεται το κίνημα της χιλιετίας, το Νew Αge.
1981 Στην Αίγυπτο ο πρόεδρος Ανουάρ Σαντάτ δολοφονείται από φανατικούς ισλαμιστές της Τζιχάντ. - Η απόπειρα δολοφονίας εναντίον του Πάπα, από τον Τούρκο Μεχμέτ Αλί Αγκτσά, προκαλεί μεγάλη συγκίνηση στην κοινή γνώμη.
1984 Στην Ινδία οι Σιχ του Παντζάμπ εξεγείρονται και ο στρατός καταλαμβάνει το χρυσό ναό του Αμριτσάρ, ιερό τόπο σύμφωνα με τη θρησκεία τους. Η πρωθυπουργός Ίντιρα Γκάντι δολοφονείται από τους Σιχ.
1988 Στην Ελβετία ο μονσινιόρ Λεφέβρ χειροτονεί τέσσερις επισκόπους, γεγονός που προκαλεί τον αφορισμό του, από τη Ρώμη. - Ο Πατ Ρόμπερτσον, ιεροκήρυκας της Εκκλησίας της Πεντηκοστής, επιχειρεί να εκλεγεί πρόεδρος των ΗΠΑ. - Στα παλαιστινιακά εδάφη το ισλαμιστικό κίνημα της Χαμάς κερδίζει όλο και περισσότερους οπαδούς.
1989 Στο Σουδάν το Εθνικό Ισλαμικό Μέτωπο καταλαμβάνει την εξουσία μετά από πραξικόπημα. - Οι Ιρανοί σιίτες εκδίδουν φετφά εναντίον του Βρετανού συγγραφέα Σάλμαν Ρούσντι, εξαιτίας του βιβλίου του "Οι Σατανικοί Στίχοι".
1990 Στη Νέα Υόρκη δολοφονείται ο ραβίνος Μέιρ Καχάνε του φονταμενταλιστικού κινήματος Καχ. - Στην Κίνα η εξουσία κατηγορεί τους μουσουλμάνους αυτονομιστές του Ξιντζιάνγκ για πράξεις τρομοκρατίας.
1991 Στην Ινδία ο Ρατζίβ Γκάντι, επικεφαλής του Κόμματος του Κογκρέσου, δολοφονείται από μια φανατική Ταμίλ. - Στην Αλγερία το Ισλαμικό Μέτωπο Σωτηρίας (FΙS), των Αμπάσι Μεϊντάνι και Αλί Μπενχάτζ, κερδίζει τον πρώτο γύρο των εκλογών.
Πηγή: Ο Άτλας του 20ού Αιώνα (εφ. "ΤΟΒΗΜΑ")
Η νέα τρομοκρατία
1992 Στην Αλγερία η ακύρωση των αποτελεσμάτων των εκλογών, γίνεται αφορμή για να αρχίσει εμφύλιο πόλεμο ο Ένοπλος Ισλαμικός Στρατός (GΙΑ), όπου έχασαν τη ζωή τους, ως τα τέλη του 1999, 80.000 άνθρωποι.
1993 Στη Νέα Υόρκη η επίθεση ισλαμιστών στο κτίριο World Τrade Center, προκαλεί το θάνατο έξι ανθρώπων και τον τραυματισμό περισσότερων από 1.000. - Στο Γουάκο του Τέξας το FΒΙ εισβάλλει σε αγρόκτημα για να απομακρύνει τους οπαδούς του γκουρού Ντέιβιντ Κόρες. Η επιχείρηση είχε αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους 88 άνθρωποι. - Στο Ισραήλ ένας Εβραίος έποικος, ο Βαρούχ Γκολντστάιν, σκοτώνει 29 Παλαιστίνιους στον Τάφο των Πατριαρχών. - Στο Μπανγκλαντές η συγγραφέας Τασλίμα Ναρσρέεν, κατηγορείται για βλασφημία του Προφήτη και μεταναστεύει στην Ευρώπη.
1994-1997 Στην Ελβετία, στη Γαλλία και στο Κεμπέκ η αστυνομία εντοπίζει τα πτώματα 74 μελών της αίρεσης του Τάγματος του Ναού του
Ηλίου.
1995 Στην Ιαπωνία μέλη της θρησκευτικής αίρεσης Αούμ Σινρί Κίο επιτίθενται με δηλητηριώδη αέρια στο μετρό του Τόκιο. Σκοτώνονται 11 άνθρωποι και τραυματίζονται 5.000. - Στην Ουάσιγκτον των ΗΠΑ ο Λούις Φάρακαν, ο μαύρος ηγέτης του Έθνους του Ισλάμ, συγκεντρώνει 40.000 οπαδούς του. - Ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Γιτζάκ Ράμπιν δολοφονείται από το φανατικό Εβραίο Γιγκάλ Αμίρ, που είναι αντίθετος με την ειρηνευτική συμφωνία.
1996 Στο Ισραήλ, στις βουλευτικές εκλογές, τα κοσμικά κόμματα χάνουν την επιρροή τους σε σχέση με τα κόμματα haredim ("που φοβούνται τον Θεό"). - Στην Αλγερία επτά Γάλλοι μοναχοί δολοφονούνται από τον Ένοπλο Ισλαμικό Στρατό (GΙΑ). - Στην Τουρκία το ισλαμιστικό κόμμα φτάνει ως την εξουσία, αλλά θα διαλυθεί μετά από παρέμβαση των στρατιωτικών. - Στο Αφγανιστάν οι Ταλιμπάν καταλαμβάνουν την πρωτεύουσα και επιβάλλουν ισλαμική δημοκρατία.
1997 Στο Λούξορ της Αιγύπτου μέλη της Γκαμάα Ισλαμίγια επιτίθενται σε ομάδα τουριστών και σκοτώνουν 62 ανθρώπους. - Στην Καλιφόρνια 39 μέλη της αίρεσης "Πύλη του Παραδείσου" αυτοκτονούν.
1998 Στην Ινδία ο αρχηγός του ινδουιστικού Κόμματος Μπαρατίγια Τζανάτα, Ατάλ Μπιχαρί Βατζπαγί, γίνεται πρωθυπουργός για 13 μήνες. - Ο ισλαμιστής Σαουδάραβας Οσάμα Μπιν Λάντεν, καταζητείται μετά τις επιθέσεις ισλαμιστών σε αμερικανικές πρεσβείες κατά τις οποίες σκοτώθηκαν 220 άνθρωποι. - Στην Ινδονησία μουσουλμάνοι πολιτοφύλακες διώκουν τη χριστιανική μειονότητα.
1999 Οι ηθικολόγοι του αμερικανικού Κογκρέσου επιχειρούν να καθαιρέσουν τον Αμερικανό πρόεδρο Μπιλ Κλίντον εξαιτίας της υπόθεσης "Μόνικα Λεβίνσκι". - Στην Κίνα 10.000 μέλη της ισχυρής αίρεσης Φαλούν Γκονγκ του γκουρού Λι Χονγτζί, διαδηλώνουν διεκδικώντας περισσότερη θρησκευτική ελευθερία.
2000 Ορισμένες αιρέσεις της χιλιετίας περιμένουν το τέλος του κόσμου και την αρχή μιας νέας εποχής.
Πηγή: Ο Άτλας του 20ου Αιώνα (εφ. "ΤΟ ΒΗΜΑ")
Η κατάργηση της θρησκείας δεν αποτελεί την πανάκεια του φανατισμού. Αντιθέτως η διαφωτισμένη θρησκευτική ηγεσία είναι το μόνο αποτελεσματικό αντίδοτο κατά του φανατισμού, διότι αυτή είναι σε θέση να επηρεάσει τη συνείδηση της λαϊκής μάζας, ερμηνεύοντας με ανθρωπιστικό πνεύμα τα καταστατικά κείμενα της θρησκευτικής παράδοσης και αναδεικνύοντας τα ανεξίθρησκα σημεία, υπεράνω των μισαλλόδοξων πτυχών που ενδεχομένως εμπεριέχονται σε ορισμένες, ίσως μεταγενέστερες και περιπτωσιακά εξειδικευμένες, εξηγήσεις των πηγαίων κειμένων της θρησκευτικότητας.
Όπως δεν υπάρχει αφανάτιστη θρησκεία, έτσι δεν υφίσταται θρησκευτικός φανατισμός αναγκαστικά και αναπότρεπτα. Θρησκεία και φανατισμός συνδέονται συμπτωματικά και περιστασιακά, γι'αυτό μπορούν άνετα και σίγουρα να αποσυνδεθούν, όποτε γίνει συνειδητή η απειλητική παρουσία του φανατισμού, μέσα σε οποιαδήποτε θρησκευτική παράδοση.
Ε. Ηoffer, Der Fanatiker, Ηamburg 1965.
Μ. Μπέγζος, Ορθοδοξία ή Μισαλλοδοξία; Αθήνα 1996.
G. Οikonomakos, Le fanatisme, Αthenes 1961.
J. Rudin, Fanatismus, eine psychologische Αnalyse, Οlten 1968.
Μ. Μπέγζος
