Του κ. Παναγιώτη Μαρτίνη Δρ. Θεολογίας, τέως Σχολικού Συμβούλου
Μια μορφή πνευματικής άσκησης υπήρξε και η "σαλότης" ή η "δια Χριστόν μωρία", η οποία εμφανίζεται τον 4ο μ.Χ. αι. Αφετηρία της πρέπει να υπήρξε η Αίγυπτος, στη Συρία όμως βρίσκει, ίσως, το πιο κατάλληλο έδαφος για να αναπτυχθεί. Έχει τη βιβλική της θεμελίωση (Α΄ Κορ. 3,18) και ο Απ. Παύλος θεωρείται ο "πνευματικός δάσκαλος" των "δια Χριστόν Σαλών".
Πρώτος "σαλός", που μεταφέρει τη μορφή αυτή άσκησης από την έρημο στον κόσμο, είναι ο Αγ. Συμεών (6ος αι.), που καταγόταν από την Έδεσσα της Συρίας.
Οι "δια Χριστόν σαλοί" ήσαν ασκητές, οι οποίοι προσποιούνταν τους τρελούς, για να φέρουν τα θεία μηνύματα στον κόσμο. Η "δια Χριστόν σαλότης" ήταν μια προσποιητή "μωρία" και γι' αυτό η πιο δύσκολη και επικίνδυνη πνευματική άσκηση. Είναι ένα επικίνδυνο "παιχνίδι" γι' αυτούς τους ασκητές, οι οποίοι, φαινομενικά, αρνούνται τα μοναχικά τους ιδεώδη. Το βασικό τους έργο είναι η ανακάλυψη και η αποκάλυψη της αμαρτίας. Γι' αυτό κυκλοφορούν ελεύθερα στην αγορά, στις πλατείες, στις ταβέρνες, στα δημόσια λουτρά, ακόμη και στα κακόφημα σπίτια, εκεί και όπου με το διορατικό τους χάρισμα "βλέπουν" να φωλιάζει η αμαρτία.
Τέλος ο "σαλός" γίνεται ο "αλήτης του Θεού", που διαρκώς φεύγει και παντού είναι ξένος.
Και ο Αγ. Ανδρέας ο "σαλός" αυτό το δύσκολο και "επικίνδυνο παιχνίδι", την προσποιητή τρέλα, αναλαμβάνει, ύστερα από Θεία Κλήση, να "παίξει" στην Κωνσταντινούπολη του 9ου μ.Χ. αι. Το δύσκολο ρόλο του, μαζί με άλλα προβλήματα, όπως είναι ο πραγματικός χρόνος της συγγραφής του "βίου" του, η ιστορικότητά του, προσπαθεί να ερευνήσει αυτή η μελέτη, που έγινε και το αντικείμενο διδακτορικής διατριβής στο Pont. Institute Orientale της Ρώμης. Βασίζεται στα κείμενα: Acta S.S. (Maii, t vi, p.p. 4-111) και στην Patrologia Greca του Z. P. Migne ( t. 111, 621-888).
Ο Αγ. Ανδρέας ο "σαλός" "Σκύθης τω γένει" γίνεται ο εισηγητής της "Σαλότητος" στην πατρίδα του τη Ρωσία. Οι "yurodivi", οι Ρώσοι "δια Χριστόν σαλοί", είναι πολύ γνωστοί και αγαπητοί άγιοι στο ρωσικό λαό.
ΑΣΚΗΤΙΚΕΣ "ΑΚΡΟΤΗΤΕΣ" ΣΤΟΝ ΟΡΘΟΔΟΞΟ ΜΟΝΑΧΙΣΜΟ
Όπως κοιτίδα του μοναχισμού θεωρείται η Αίγυπτος, έτσι και η Συρία θεωρείται η κοιτίδα του ερημιτικού βίου. Στη Συρία θα αναπτυχθούν οι ακραίες μορφές του αναχωρητισμού, όπως είναι οι "δια Χριστόν σαλοί", οι έγκλειστοι, οι στυλίτες, "βοσκοί", κ.ά.
Σ' αυτή τη μελέτη αναπτύσσονται και οι δύο τύποι του ερημιτισμού. Ο τύπος του "ανοικτού μέσου", που ανήκουν οι στυλίτες ή κιονίτες, δενδρίτες και "βοσκοί", καθώς και ο τύπος του "κλειστού μέσου", στον οποίο ανήκουν κυρίως οι έγκλειστοι ασκητές.
Ξεκινάμε τη μελέτη μας με τους στυλίτες και τους δενδρίτες.
Στην αρχή αναφερόμαστε στη βιβλική και συμβολική σημασία του "στύλου" και στη συνέχεια παραθέτουμε σε περιληπτική μετάφραση (το πρωτότυπο σε υποσημείωση) τους "βίους" γνωστών στυλιτών.
Από την Ασκητική Γραμματεία (Θεοδώρητος Κύρου, Ιωάννης Μόσχος, Συμεών ο Μεταφραστής) παίρνουμε πληροφορίες για τους: ΄Οσιο Συμεών τον παλαιό, Δανιήλ το Στυλίτη, Συμεών το Νέο, Αλύπιο τον Κιονίτη, κ.ά., για να καταλήξουμε στην ύπαρξη στυλιτών μέχρι τον 19ο αι.
Υπήρξε στυλίτης και στην Πάτρα, καθώς και στο Zεμενό Κορινθίας (10ος αι.).
Την ίδια με τους στυλίτες άσκηση ακολουθούν και οι δενδρίτες, που χρησιμοποιούν αντί του στύλου, το δέντρο. Γνωστοί δενδρίτες ήσαν ο όσιος Δαβίδ ο "εν Θεσσαλονίκη" (5ος - 6ος αι.) και ο βούλγαρος όσιος Ιωάννης της Ρίλα (9ος - 10ος αι.)
Στον "ανοικτού μέσου" τύπο ανήκουν και οι "βοσκοί" (Pastori). Σύμφωνα με τους βίους τους, ζούσαν ελεύθερα στην έρημο ή στα όρη και τρέφονταν ως "οι βόσκοντες" με χόρτα και ρίζες. Νυχθημερόν δοξολογούσαν το Θεό.
Για την κατηγορία αυτή των ασκητών, μας πληροφορούν οι ασκητικοί συγγραφείς, Ευάγριος ο Σχολαστικός, ο ιστορικός Σωζόμενος, ο όσιος Εφραίμ ο Σύρος και ο αγ. Σωφρόνιος, πατριάρχης Ιεροσολύμων. Στην κατηγορία των "βοσκών" ανήκει και η οσία Μαρία η Αιγυπτία.
Στον "κλειστού μέσου" τύπο ανήκουν οι έγκλειστοι (Reclusi). Ο τρόπος αυτός άσκησης ξεκινάει τον 4ο αι. Οι ασκητές αυτού του τύπου κλείνονταν σε κελί ή σε σπηλιά, ακόμη και σε τάφο, σφράγιζαν την είσοδο και άφηναν ένα μικρό άνοιγμα για να παίρνουν τη λιτή τροφή τους και να διδάσκουν τους επισκέπτες τους.
Τις περισσότερες, συγκλονιστικές πράγματι, ιστορίες γι' αυτούς τους ασκητές μας διασώζει ο επίσκοπος Κύρου Θεοδώρητος (5ος - 6ος αι.) στο έργο του "Φιλόθεος Ιστορία". Σ' αυτό αναφέρονται οι όσιοι Μαρκιανός, Σαλαμάνης, Μάρης, Θαλέλαιος, καθώς και οι αδελφές Μαράννα και Κύρα.
Ονομαστοί επίσης, έγκλειστοι υπήρξαν οι όσιοι Βαρσανούφιος και Ιωάννης ο προφήτης (6ος αι.), καθώς και ο όσιος Νεόφυτος ο Κύπριος (12ος αι.).
Τελευταίος έγκλειστος υπήρξε ο όσιος Θεοφάνης ο Ρώσος (19ος αι.). Έζησε ως έγκλειστος στην έρημο Visensk 28 χρόνια και ασχολήθηκε με την "Ταχυδρομική ποιμαντική".
Ανακηρύχθηκε άγιος από την Ι. Σύνοδο της Ρωσικής Εκκλησίας το 1988.
Αξιόλογα βιβλία του είναι: " Χειραγωγία στην πνευματική ζωή" και "Επιστολές", που λες και είναι επίκαιρα.
